فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 2، تابستان 97 ، شماره پی در پی 40

بررسی سبک شناسی محتوایی و ساختاری معما ، لغز و چیستان در دیوان عثمان مختاری

صفحه (87 - 106)
علی اصغر بابا صفری(نویسنده مسئول)، پروین ضیا خدادادیان
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 95
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 96

چکیده

یکی از انواع ادب غنایی ، معما ، لغز و چیستان است که از دیر باز مورد توجه شاعران و مخاطبان آنها بوده است . «عثمان مختاری » شاعر قصیده سرای قرن پنجم و ششم ، از جمله شاعرانی است که به این نوع ادبی توجه خاص داشته است و انواع لغز و چیستان در دیوان وی مشاهده می شود .فراوانی لغزها و چیستانها و تنوع موضوعی آنها در دیوان اشعار عثمان مختاری ، او را به شاعری صاحب سبک در این زمینه تبدیل کرده است . تا کنون این لغزها و چیستانها مورد بررسی قرار نگرفته اند و هدف این تحقیق بررسی سبک شناسانۀ محتوا و ساختار معما ، لغز و چیستان در دیوان اشعار عثمان مختاری است.

نتیجۀ به دست آمده نشان میدهد که عثمان مختاری نمونه های قابل توجهی از لغز و چیستان را در قالبها و اوزان شعری متنوع سروده و در این کار بسیار هنرمندانه عمل کرده است . او از انواع علوم و صناعات ادبی در آفرینش شعری خود بهره جسته است و شیوۀ کار او را میتوان به عنوان مشخصۀ خاص سبکی شعر او قلمداد کرد. همچنین دربررسی دیوان اشعار وی به هیچ موردی از معما برنمیخوریم و این امر نشان دهندۀ این است که درقرن پنجم و ششم معما و معما سرایی رواج چندانی نداشته و به صورتی که در قرون بعد میبینیم دغدغۀ ذهنی شاعران نبوده است.

کلمات کلیدی
شعر , عثمان مختاری , لغز , چیستان , محتوا , ساختار , سبک

• قرآن مجید، ترجمه عبدالمحمد آیتی، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، انتشارات سروش ،چاپ اول، تهران .
• المعجم فی معاییرالاشعار العجم، شمس الدین محمدبن قیس الرازی، به اهتمام جلال الدین همایی و ناصرالدین شاه حسینی، انتشارات ذهن آویز، چاپ اول، تهران، 1394 .
• برهان قاطع، خلف تبریزی، محمد حسین، 5جلد، محمد معین، انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم، تهران، 1393 .
• ترجمان البلاغه، محمدبن عمر رادویانی، احمدآتش، چاپخانه ابراهیم خروس، چاپ اول، استانبول،1949.
• چیستان،مقبول دیروز،مغفول امروز، هاشمی، سید علیرضا، انتشارات سروش، چاپ اول، تهران، 1390.
• چیستان، نخستین تجلی گاه تصویرهای پارادوکسی در شعر فارسی، برج ساز، غفار، فصلنامۀ زبان و ادب فارسی،شماره 39.
• حدایق السحر فی دقایق الشعر، رشیدالدین محمدعمری کاتب البلخی-وطواط-،تصحیح عباس اقبال، مطبعه مجلس، تهران.
• دیوان عثمان مختاری، عثمان بن عمر مختاری غزنوی، به اهتمام جلال الدین همایی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، تهران، 1391.
• ریخت شناسی چیستانهای منظوم محلی، ذوالفقاری، حسن، فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، دوره1، شماره1، 1392.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس، انتشارات فردوس، چاپ نهم، تهران، 1382.
• سیرتحول و کاربندی چیستان در شعر فارسی، سیدغراب، علی اصغر، مجلۀ نشر دانش، شمارۀ96، 1379.
• فرهنگ جهانگیری، اینجوی شیرازی، جمال الدین حسین بن فخرالدین حسن، ویراستۀ رحیم عفیفی، 2جلد، انتشارات دانشگاه مشهد، چاپ دوم، مشهد، 1359.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال الدین، نشر هما، چاپ هشتم، تهران، 1371.
• گزیده اشعاررودکی، پژوهش و شرح :جعفرشعار، حسن انوری، انتشارات امیرکبیر، چاپ چهارم، تهران، 1369.