ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 1، فروردین 1403 ، شماره پی در پی 95

بررسی سبک شناسانۀ غزلهای ملک‌الشعراء قاری عبدالله

صفحه (179 - 206)
شفیق‌الله شفقت (نویسنده مسئول)، غلامرضا مستعلی پارسا
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1402

چکیده

زمینه و هدف: قاری عبدالله از شاعران چیره دستِ معاصر زبان فارسی در قلمرو افغانستان است. غزلهای او تا کنون از منظر سبک‌شناسی مورد بررسی قرار نگرفته است. هدف اصلی این پژوهش، تحلیل سبک‌شناسانۀ پنجاه غزل منتخب از دیوان وی است که در آن مشخصه های سبکی غزلها در حوزه های زبانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته تا خوانندگان با مزایای شعری و شخصیت ادبی شاعر آشنا شوند.

روشها: پژوهش پیشِ‌رو، مطالعه ای نظری است که به شیوۀ پژوهش کتابخانه ای و روش تحلیلی-توصیفی انجام شده است. محدوده و جامعۀ موردمطالعه، دیوان قاری عبدالله به اهتمام عفت مستشارنیا بوده که توسط انتشارات عرفان به نشر رسیده است.

یافته ها: قاری با استفاده از اوزان مطبوع، قافیه ها و ردیفهای آهنگین، انواع تکرار، جناس و سجع، موسیقایی خاصی به شعرش بخشیده است. کابرد واژه های انتزاعی، واژه های جدید و استفاده از گروهای اسمی و کم توجهی به کاربرد واژه های عربی و عنایت به جمله های ساده و جابجایی در اجزای جمله از برجستگیهای مهم کلام وی است. در سطح ادبی، بسامد بلند تشبیه اضافی، استعاره مصرحه و نیز کاربرد فراوان آرایه های تناسب، تضاد و اغراق جالب توجه است. در سطح فکری نیز میتوان گرایش شاعر به عشق، وصف طبیعت، مباحث عرفانی و میهنی و بازتاب مسائل اجتماعی را ملاحظه نمود.

نتیجه گیری: بررسی ما در دیوان غزلیات قاری عبدالله، نشان داد که شاعر در حوزه های سه گانۀ زبانی، ادبی و فکری مؤفقانه عمل نموده است. غزلهای قاری بیشتر در بحر هزج و رمل سروده شده و اغلب آنها مردّف هستند. توجهِ شاعر به آرایه های لفظی (تکرار و سجع) زیاد است. واژه های عربی و بیگانه در شعر قاری کمتر به کار رفته و واژه های انتزاعی در سرودهایش بسامد بلند دارد. فراوانی جمله های ساده و وجه خبری از ویژگیهای دیگر غزلهای او به شمار میروند و از نظر تصویر، گونه های مختلف صور خیال (تشبیه، استعاره ، تشخیص و کنایه) تصویرآفرینی در شعر قاری شده است. اساسیترین موضوعات و مضامین در غزلهای شاعر، عشق، وصف طبیعت و مباحث عرفانی است.

کلمات کلیدی
سبک شناسی , غزلیات قاری عبدالله , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری.

• آرین فقیری، نصیراحمد. (1393). عروض در شعر پارسی دری. کابل: انتشارات فرهنگ، ص 2.
• ارژنگ، غلامرضا. (1374). دستورزبان امروز. تهران: نشر قطره، ص 143.
• اشراقی، سیدعلی محمد. (1399). دستورزبان فارسی دری. کابل: انتشارات سعید، ص 313.
• اشراقی، سیدعلی محمد. (1392). بدیع. کابل: انتشارات لاجورد، ص 46.
• الهیان، لیلا. و میززایی، لیلا. (1392). بررسی تغییرات سبکی مشهورترین ساقی نامه های قرن دهم با تکیه بر سبک شناسی لایه ای. هفتمین همایش پژوهش های زبان و ادبیات فارسی، اسفندماه.
• جرجانی، شیخ عبدالقاهر. (1383). دلائل الاعجاز فی القرآن. ترجمه و تلخیص سید محمد رادمنش. اصفهان: انتشارات شاهنامه پژوهی، ص 69.
• حسام، اقبال. 1396. صور خیال در دیوان ناصر خسرو. کابل: انتشارات قرطبه، ص 117.
• حنیف بلخی، محمد حنیف. (1364). پر طاووس یا شعر فارسی در آریانا. کابل: نامعلوم.
• خراسانی، فهیمه. (1395). رمزگان و وجه: دو عامل متمایزکننده در سبک شناسی گفتمانی قصاید ناصرخسرو. دو ماهنامۀ جستارهای زبانی. پیاپی 32. صص 175- 193.
• سلیمی، لیلا. و اسداللهی، خدابخش. (1396). بررسی عامیانگی و شکوه واژگان در اشعار فروغ فرخزاد. مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری، 135- 139.
• شفقت، شفیق الله. (1396). آشنایی با زبان و ادبیات فارسی دری. کابل: انتشارات پرند، ص 127.
• شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1398). موسیقی شعر. چاپ نوزدهم. تهران: نشر آگه، صص 51، 392.
• شمیسا، سیروس. (1399). بیان (ویراست چهارم). تهران: نشر میترا، ص 179.
• شمیسا، سیروس. (1398). نگاهی تازه به بدیع. ویرایش دوم. تهران: نشر میترا، ص73-74.
• شمیسا، سیروس. (1375). فرهنگ تلمیحات. چاپ پنجم. تهران: انتشارات فردوسی، ص 5.
• شمیسا، سیروس. (1372). کلیات سبک شناسی. چاپ دوم، تهران: انتشارات فردوس، ص 153- 158.
• صادقی، معصومه. (1397). سبک‌شناسی لایۀ واژگانی سروده های پایداری سید حسن حسّینی. فصل‌نامۀ علمی-ترویجی مطالعات دفاع مقدس، شمارۀ 2، صص 87- 112.
• صرفی، محمد رضا. و ونارجی، مژگان. (1394). سبک شناسی لایه ای اشعار انقلابی و مذهبی طاهره صفارزاده (لایۀ آوایی و واژگانی). نشریۀ ادبیات پایداری، شمارۀ دوازدهم، صص 169- 195.
• طغیانی، اسحاق. و کرمی چمه، یوسف. و سلیمانی، حسین. (1391). کارکرد هنری قافیه در شعر یدالله بهزاد کرمانشاهی با نگاهی سبک شناسانه با تکیه بر تعداد حروف مشترک. فصلنامۀ سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ دوم، صص267-283.
• علوی مقدم، محمد و اشرف زاده، رضا. (1387). معانی و بیان (چاپ هشتم). تهران: انتشارات سمت، ص 133.
• فتوحی، محمود. (1395). سبک شناسی (نظریه ها، رویکردها و روش ها). چاپ سوم. تهران: انتشارات سخن.
• فرشیدورد، خسرو (1382). در بارۀ ادبیّات و نقد ادبی، جلد 2. تهران: امیر کبیر، ص381.
• فضیلت، محمود. (1399). اصول علم معانی. تهران: انتشارات زوار، ص 15.
• قاری، عبدالله. (1390). غزلیات ملک الشعراء قاری عبدالله. تصحیح عفت مستشارنیا. تهران: مؤسسۀ انتشارات عرفان.
• کزازی، میرجلال الدین. (1373). زیباشناسی سخن پارسی (بدیع). تهران: نشر مرکز، ص 151.
• کزازی، میرجلال الدین. (1368). زیباشناسی سخن پارسی(بیان). تهران: نشر مرکز، ص 127.
• گلفام، ارسلان. (1393). اصول دستور زبان. تهران: انتشارات سمت، ص 38.
• محبتی، مهدی. (1386). بدیع نو، چاپ دوم. تهران: انتشارات سخن، ص 68.
• محمدیان، حسین. و فسنقری، حجت الله. و خرمی، مهدی. (1397). لایه های آوایی و ایدئولوژی و تأثیر دلالتی آن بر صحیفۀ صادقیه. مجلۀ علمی- پژوهشی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شمارۀ چهل و هشت. صص 123-148.
• نیکوبخت، ناصر. (1394). بررسی نقش موسیقایی قافیه در غزل محمد علی بهمنی. فصلنامۀ علمی-تخصصی دُرّ دری، شماره شانزدهم. صص 49- 60.
• نیکوبخت، ناصر.(1393). تحلیل شعر فارسی، چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت، ص 8.
• وحیدیان کامیار، تقی؛ عمرانی، غلامرضا. (1394). دستور زبان فارسی 1. تهران: انتشارات سمت.
• وحیدیان کامیار، تقی. (1394). بدیع: از دیدگاه زیبایی شناسی، چاپ هفتم. تهران: انتشارات سمت، ص 30، 42.
• وحیدیان کامیار، تقی. (1375). فرهنگ نام آوایی فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی، ص 28-30.
• وفایی، عباسعلی (1390). دستور کاربردی متن ادبی، چاپ اوّل. تهران: سخن، ص 16.