ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 12، اسفند 1403 ، شماره پی در پی 106

بررسی دیدگاه مفسرین و فلاسفه درباره آیه نور و مقایسه آن با نظر صفی‌علیشاه در تفسیر منظوم قرآنی

صفحه (297 - 314)
میترا بهرامی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : مرداد 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آبان 1403

چکیده

زمینه و هدف: مفسران قرآن در طول قرنها تجارب اصیل عرفانی و دیدگاه های خود را در خصوص آیات قرآن با نگاهی تأویلی بیان کرده اند.یکی از جمله آیات مورد توجه مفسران آیه نور می باشد که در تفسیر منظوم قرآن کریم از صفی‌علیشاه با نگاه وحدت وجودی مورد توجه قرارگرفته است. هدف اصلی این مقاله تحلیل و بررسی آیه نور در عرفان با تکیه بر تفسیر منظوم صفی‌علیشاه است.

روش پژوهش: روش پژوهش در این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و داده کاوی بروش اسنادی بر مبنای تفسیر منظوم صفی‌علیشاه و تکیه بر مبحث نور در سوره مبارکه نور می اشد.

یافته های پژوهش: بر اساس تفسیر منظوم صفی‌علیشاه واژه نور، واژه کلیدی و اصلی در جهت یافتن دلالت معنایی است که شاعر مدنظر دارد. بر اساس تفسیر صفی‌علیشاه، نور رمزی از اتحاد با حضرت حق است که بیان‌کننده اندیشه وحدت وجودی شاعر است.

نتایج پژوهش: بنا بر تجارب عرفانی و روحانی صفی‌علیشاه، نور بر حقیقت حق دلالت دارد که مقابل ظلمت است و یکی از اسم های خداوند است. صفی‌علیشاه در تحلیل اطلاق نور بر خداوند ضمن رویکرد وجودشناختی و معرفتی به اندیشه وحدت وجودی ابن‌عربی توجه دارد.

کلمات کلیدی
نور , تفسیر قرآن , تفسیر منظوم صفی‌علیشاه , وحدت وجود

• قرآن کریم. ترجمه: ناصر مکارم شیرازی.
• ابن سینا. حسین بن عبدالله (1363). المبدا و المعاد. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران( با همکاری دانشگاه مک گیل)، ص 97.
• ___________________ (1391 هـ . ق). الاشارات و التنبیهات. تحقیق: سلیمان دنیا. قاهره: دارالمعارف مصر، صص 387 ـ 392.
• ابن عربی. محی الدین (۱۳۷۰). فتوحات مکیه. ترجمه: محمد خواجوی. جلد ۴. تهران: مولی، ص 312- 39 ـ 486.
• ابوالفتوح رازی. حسین بن علی (1408 هـ . ق). بکوشش محمد مهدی ناصح و محمد جعفر یاحقی. مشهد: آستان قدس رضوی، ص 141.
• ایازی. سید محمدعلی (۱۳۷۹). شناخت نامه تفاسیر. تهران: کتاب مبین، ص198.
• بحری. رضا و دیگران (1402). «فهم تمثیل آیه نور از نگاه تفاسیر عرفانی». فصلنامه علمی عرفان اسلامی. سال بیستم. شماره 78. صص 329 ـ 360.
• بیضاوی. عبدالله بن عمر (1418 هـ . ق). انوارالتنزیل و اسرار التأویل. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ص 105.
• تستری. سهل بن عبدالله (1423 هـ . ق). تفسیر تستری. بیروت: دارالکتب العلمیه، ص 112.
• حداد. ابوبکر بن علی (1421 ق). التفسیر الکبیر. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، ص 436.
• حسینی همدانی. محمد (1404 هـ .ق). انوار درخشان در تفسیر قرآن. 18 ج. تهران: لطفی، ص 979.
• خرمشاهی. بهاءالدین (1393). دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی. چاپ چهارم. تهران: دوستان، ص 2278.
• خلیل بن احمد (1425 ق). العین. بکوشش مهدی مخزومی و دیگران. قم: اسوه، ص 185.
• خوشحال دستجردی. طاهره (۱۳۷۹). «نگاهی به تفسیر قرآن منظوم صفی‌علیشاه اصفهانی»». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان). شماره 20 و 21. صص ۱۵۹ـ ۱۸۲.
• راغب اصفهانی. حسین بن محمد (1426 هـ . ق). مفردات الفاظ القرآن الکریم. قم: طلیعه نور، ص 727.
• ساکی. نانسی و بابا احمدی میلادی. زهره (1402). «تفسیر عرفانی آیه 35 سوره نور بر اساس کشف‌الاسرار وعده الابرار میبدی». فصلنامه علمی عرفان اسلامی. سال بیستم. شماره 77. صص 157 ـ 174.
• سورتیجی. رمضان و دیگران (1403). «مؤلفه های عرفان در زبده الاسرار صفی‌علیشاه». سبک‌شناسی و تحلیل متون نظم و نثر فارسی (بهار ادب) سال هفدهم. پی در پی 104. صص 257 ـ 276.
• سهروردی. شهاب‌الدین (1365). رشف‌النصایح الایمانیه و کشف‌الفضایح الیونانیه. ترجمه: معین‌الدین جمال بن محمد. تصحیح: نجیب مایل هروی، صص 59 ـ 60.
• صادقی حسن آبادی. علی و رادمرد. عبدالله (۱۳۹۸). «بررسی گونه شناسی تفسیر صفی». پژوهشهای ادب عرفانی (گوهر گویا). سال سیزدهم. شماره اول. پیاپی 40. صص 139 ـ 174.
• صفی‌علیشاه. محمد حسن (1360). اسرارالمعارف و میزان‌المعرفه. تهران: اقبال، ص 61.
• __________________(۱۳۸۲). تفسیر صفی. بکوشش حامد ناجی اصفهانی. اصفهان: انتشارات کانون پژوهش.
• طباطبایی. محمد حسین (1378). المیزان. ترجمه: سید محمد باقر موسوی همدانی. قم: جامعه مدرسین، ص 168.
• طبرسی. فضل بن حسن (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر خسرو، ص 224.
• طبری. محمد بن جریر (1412 ق). جامع‌البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، ص 105.
• علم‌الهدی. علی بن حسین (1431). الایات الناسخه و المنسوخه من روایه ابی عبدالله بن ابراهیم النعمانی. جلد 3. بیروت: دارالاحیاء التراث العربیه، ص 143.
• علیشاه گنابادی. محمد بن حیدر (1373). تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده. ترجمه: محمد رضا خانی و حشمت‌اله ریاضی. تهران: مؤلف، ص 191.
• عین‌القضات همدانی. عبدالله بن محمد (1401). تمهیدات. بر اساس نسخه عفیف عسیران. چاپ سوم. تهران: مولی، ص 260.
• غزالی. محمد بن محمد (۱۳۹۳). مشکات الانوار. ترجمه: سید ناصر طباطبایی. چاپ سوم. تهران: مولیریا، صص۱۶ـ ۱۷. ۱۱۹.
• _________________ (۱۴۰۲). دو رساله عرفانی. ترجمه: احمد وفایی بصیر. تهران: جامی، صص 21 ـ 22.
• فخر رازی. محمد بن عمر (1420). التفسیر الکبیر. ج23. بیروت: دارالاحیاء التراث العربیه. ص 379.
• فرهنگی. سهیلا (1396). «بررسی سبک‌شناسی ترجمه منظوم قرآن امید مجد از دیدگاه زبانی». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال دهم. شماره دوم. پیاپی 36. صص 213 ـ 227.
• قونوی. صدرالدین(۱۳۷۱). الفکوک. ترجمه: محمد خواجوی. تهران: مولی، ص 15.
• مجلسی. محمد باقر بن محمد تقی (1386). بحارالانوار. ج75. قم: اسلامیه.
• محمد زاده مقدم. جواد (1380).« نور و ظلمت در حکمت اشراق». کیهان فرهنگی. شماره 178. صص 18 ـ 23.
• محمدی. محمد و فتوحی رود معجنی. محمود (۱۴۰۱). «پنج تفسیر منظوم صوفیانه نویافته». دو فصلنامه زبان ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی. سال ۳۰ . شماره .۹۳. صص ۲۸۱ـ 306.
• ملاصدرا. محمد بن ابراهیم (۱۴۰۰). الشواهد الربوبیه. ترجمه و تفسیر: جواد مصلح. ج1. چاپ نهم. تهران: سروش، ص 148.
• ___________________(1366). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح: محمد خواجوی. جلد ۴. تهران: بیدار، ص 368.
• __________________ (1389). مفاتیح‌الغیب. چاپ سوم. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، ص 5.
• ملک‌المورخین. عبدالحسین (1386). مرآت الوقایع ظفری. تصحیح: عبدالحسین نوایی. تهران: میراث مکتوب، ص 79.
• میری. محمد و سفیدیان. علی (1401). «ریشه یابی تفسیر بن سینا از آیه نور در تفاسیر صحابه و تابعین و بررسی اثرگذاری آن بر تفاسیر بعدی». پژوهشنامه قرآن و حدیث. شماره 31. صص 147 ـ 168.
• نسفی. عبدالعزیر بن محمد (1389). مجموعه رسائل (الانسان الکامل).تصحیح: ماریژان موله. ترجمه: ضیاءالدین دهشیری. چاپ دهم. تهران: طهوری، ص 95.
• نویا. پل(1373). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی.ترجمه: اسماعیل سعادت. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، ص 147.
• وکیلی. هادی و دیگران (1391). «تفسیر آیه نور از منظر ابن سینا و دارالشکوه». حکمت معاصر. پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. سال سوم. شماره اول. صص 141 ـ 152.