ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 7، مهر 1403 ، شماره پی در پی 101

بررسی درونمایۀ اشعار کودک و نوجوان در دهۀ نود

صفحه (253 - 276)
مریم محمدی ، مرتضی محسنی (نویسنده مسئول)، غلامرضا پیروز ، احمد غنی‌پور ملکشاه
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1402

چکیده

زمینه و هدف: درونمایه یا محتوا، اندیشۀ اصلی و جوهرۀ آثار ادبی است که عناصر سازندۀ آنها را به هم پیوند میدهد. پژوهش پیش رو با این هدف به نگارش درآمد تا اندیشه های موجود در اشعار کودک و نوجوان را در دهۀ نود، دریابد؛ به این منظور، دویست جلد کتاب شامل یک هزار و نهصد و سیزده قطعه شعر از شصت شاعر مورد بررسی قرار گرفت و مشخص شد که شاعران در این دوره بیشتر چه مضامین و موضوعاتی را مورد استفاده قرار داده اند.

روشها: در این پژوهش بر اساس منابع کتابخانه ای و روش تحلیلی- توصیفی، به بررسی محتوای شعر کودک و نوجوان در دهۀ نود پرداخته شد.

یافته ها: پس از مطالعه و بررسی، اشعار مورد نظر، در دسته هایی با مضمونهای احساسی، تربیتی-اخلاقی، سرگرمی، دینی، طبیعت‌گرایی، سیاسی-اجتماعی و آموزشی– علمی، مورد مطالعه قرار گرفت و درونمایه و تحولات هریک از مضامین، در مسیری ده ساله نشان داده شد.

نتیجه گیری: نتایج این پژوهش ناظر بر این است که مضمونهای احساسی و سرگرم کننده و شاد، به ترتیب رتبه های اول و دوم و درونمایۀ تربیتی-اخلاقی کمترین بسامد را به خود اختصاص داده است. این امر ناظر براین است که طبع پاک کودک و نوجوان بیش از هر مضمونی، به احساسات پاک و درونمایه های آرمش بخش نیازمنداست. مضامین سرگرم کننده و شاد که رتبه ی دوم را در این بررسی احراز کرد حاکی از آن است که سن کودک اقتضای شادی می کند و باید با موضوعهای شاد در رشد او نقش آفرینی کرد. قرار گرفتن مضامین تربیتی-اخلاقی در رتبۀ آخر میتواند گویای این نکته باشد که شاعران دریافته اند برای کودک و نوجوان هرگونه نسخه پیچیدن و مانند بزرگان با آنان رفتار کردن و موضوعهای جدّی را برای آنان طرح کردن کمتر مورد اقبال کودکان و نوجوانان قرار میگیرد. وانگهی میزان بسامد این مضامین نشان میدهد شاعران کودک و نوجوان کوشیده اند نسبت به قبل درکی درست‌تر از نیازهای روحی و روانی مخاطبان خود داشته باشند.

کلمات کلیدی
ادبیّات کودک و نوجوان , شعر , دهۀ نود , درونمایه.

• اسلامی، مریم. (1393). صدای بال لک لک ها، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• ...........، ........ .......... . کجا کمک بگیرم. تهران: با فرزندان.
• ...........، ....... (1395). دختر آقا لک لک. تهران: سورۀ مهر.
• ...........، ....... (1399). داد می‌زنم بابا بیا. تهران: قدیانی.
• پاک‌سرشت، مژده. (1391). یک فنجان شعر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• پولادی، کمال. (1387). بنیادهای ادبیات کودک. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• تولایی، حسین. (1399). شانۀ دورترین مترسک. تهران: گویا.
• جهان دوست، سبزعلی و دیگران. (1395). «تحلیل و بررسی مضامین اشعار در مجلّات کودک دهۀ هشتاد». مجلۀ علمی-پژوهشی مطالعات کودک، دانشگاه شیراز، سال هشتم، شماره ی اول، صص92-69.
• حجوانی، مهدی. (1394). «فراز و فرودهای شعرکودک و شعرنوجوان ایران در سه دهه پس از انقلاب». ادب فارسی، سال پنجم، شماره ی یک، صص 100-81.
• حمزه ای، رودابه. (1397). دست بزنم به چاقو؟. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
• داوری، زهرا. (1393). یک قاچ هندوانه. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحمان دوست، مصطفی. (1394). به نام دوستم خدا. تهران: پیدایش.
• رضوانی، طیبه، . (1398). هر کسی حقی داره. قم: جمال.
• زرقانی، سیّدمهدی و دیگران. (1386). «بررسی محتوایی شعرکودک در دهۀ هفتاد». مجلّۀ دانشکده ی ادبیات و علوم انسانی، شماره ی159، صص192-167.
• شامانی، طیبه. (1391). مسافر سپیده دم. تهران: بنیادحفظ آثار و ارزش های دفاع مقدس، نشر صریر.
• ..........، ....... (1396). دلم تنگ تنگ است. نجف آباد: انتشارات مهر زهرا.
• ..........، ....... (1399). پسته های بانمک. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شعاری‌نژاد، علی‌اکبر. (1381). ادبیات کودکان، تهران، مؤسسۀ اطلاعات.
• شعبان‌نژاد، افسانه. (1398). یک شعر بی طاقت. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• شعبانی، اسداللّه. (1392). پولک به پولک. تهران: پیدایش.
• ...........، ..........،............ . لالالاابرپاره. تهران: امیرکبیر، بی‌تا.
• شفیعی، کمال. (1393). مورچه های پاپتی. تهران: سورۀ مهر.
• ..........، ........ . (1399). اگر درخت‌ها پای رفتن داشتند. تهران: گویا.
• طهوری، مهروش. (1381). «چکّه ای آواز، تکّه ای مهتاب». پژوهش نامۀ ادبیات کودک و نوجوان، سال هفتم، شمارۀ 31، تهران.
• فروغی راد، پیام. (1395). بررسی و تحلیل فرم و محتوای شعر کودک. رسالۀ دکتری، دانشگاه محقق اردبیلی.
• قزل ایاق، ثریا. (1392). ادبیّات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. تهران: سمت.
• کیانوش، محمود. (1352). شعرکودک در ایران. تهران: آگاه.
• مرادی، مهدی. (1394). آوازهای سیب‌زمینی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• مردانی، مهدی. (1396). پشت سر پاییز. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• مرتضوی کرمانی، علی رضا. (1364). ضوابط واصول نقدکتاب های کودکان و نوجوانان. تهران:کانون فرهنگ و هنراسلامی.
• موسوی زاده، سعیده. (1394). مرغ همسایه غازاست. تهران: چرخ فلک.
• ..................، ............ (1397). اقاره و مقاره، این‌جا مدیر نداره. تهران: نشر شهر.
• موسویان، انسیه. (1394). چهارشنبه های بستنی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• نیک طلب، بابک. (1393). خواهرم پرنده شد. تهران:کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• وهاب زاده، رحمت. (1395). «بررسی مضامین اشعار کودکان و نوجوانان در دهۀ هشتاد با تکیه بر شعرشاعران مشهور این دوره». دومین همایش ملّی پژوهش های نوین درحوزۀ علوم انسانی و مطالعات اجتماعی ایران.
• هاشم پور، مریم. (1390). میومیوتشکّر. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• .............، ........ . (1393). تولدم مبارک. تهران: پیدایش.