ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 2، اردیبهشت 1403 ، شماره پی در پی 96

بررسی داستانهای رضا براهنی براساس دیدگاه روانشناسانۀ کارل گوستاو یونگ

صفحه (231 - 248)
ریحانه خانزاده ، مریم شادمحمدی (نویسنده مسئول)، فرشته مومنی
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1402

چکیده

زمینه و هدف: تحلیل براساس نقد روانشناختی در بین محققین ادبی بعنوان یک سبک رواج پیدا کرده است. این پژوهش با هدف بررسی داستانی رضا براهنی «روزگار دوزخی آقای ایاز، و رازهای سرزمین من» براساس دیدگاه روانشناسی کارل گوستاو یونگ صورت گرفته است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر مطالعه ای نظری است و گردآوری داده‏ها با ابزار فیش‌برداری و مراجعه به منابع کتابخانه ای، به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است. تحلیل شواهد و داده ها بصورت کیفی مورد ارزیابی قرار میگیرد.

یافته ها: مطالعۀ آثار براهنی نشان میدهد کهن‌الگوهای آنیما و آنیموس، سایه، پرسونا (نقاب)، خود و نیز مفاهیم خواب و رؤیا، ناخودآگاه و اضطراب در آثار براهنی بوضوح قابل‌مشاهده است. علاوه بر این مهمترین و بیشترین کاربرد براهنی از نظریه های یونگ، «پرسونا» یا همان «نقاب» است که حضور آن را میتوان در تمامی رمانهای موردتحقیق یافت. از دیگر کهن‌الگوهایی که فراوانی زیادی در آثار براهنی دارد، کهن‌الگوی «سایه» است. تقریباً در اکثر رمانها، رضا براهنی ناخودآگاه، سایه را به یاری طلبیده و به این روش توانسته شخصیتهای رمانش را بخوبی جلوه دهد. نظریۀ دیگری که بسامد بالایی در رمانهای براهنی دارد، «مفاهیم کهن» است؛ به این صورت که در داستانها شاهد یک بازگشت به تاریخ و تمدن و یا آداب و رسوم و خرافات هستیم.

نتیجه گیری: بررسی و تحلیل رمانهای موردمطالعه، براساس نظریات روانشناسی یونگ در نقد نشان داد شخصیتها و نمادها و کهن‌الگوهای یافت شده در آنها تا حدودی بصورت خودآگاه ساخته و پرداختۀ ذهن براهنی است و در بیشتر موارد کاملاً عامدانه به آنها پرداخته شده است.

کلمات کلیدی
داستان , نقد روانشناسی , رضا براهنی , کارل گوستاو یونگ , کهن‌الگو.

• براهنی، رضا (1386). رازهای سرزمین من. چاپ بیستم. تهران: نگاه.
• براهنی، رضا. (1393). تاریخ مذکر. تهران: نگاه.
• براهنی، رضا. (بی تا). روزگار دوزخی آقای ایاز، بی جا: بی نام.
• بیلسکر، ریچارد. (1402) اندیشۀ یونگ. ترجمۀ حسین پاینده، چاپ نهم، تهران: مروارید.
• حسن بیگی، ابراهیم. (1367).کینۀ ازلی، (نقد دو اثر از رضا براهنی). تهران: برگ.
• دستغیب، عبدالعلی. (1386‌). پیدایش‌ رمان‌ فـارسی. چاپ اول. شـیراز: انـتشارات نوید.
• دوبووار، سیمون. (1401). جنس دوم. ترجمه قاسم صنعوی. چاپ نوزدهم. تهران: توس.
• زرین کوب، عبدالحسین. (1399). آشنایی با نقد ادبی. چاپ دهم. تهران: سخن.
• سیف، علی اکبر. (1379). روانشناسی پرورشی نوین. تهران: دوران.
• شاملو، سعید. (1397). روانشناسی بالینی. چاپ بیست و دوم. تهران: رشد.
• شجاع، آرمان. (1395). «اثر هنری جهان تجربی: هنر هم‌چون منتقد جامعه در اندیشۀ آدورنو». در جستارهای فلسفی. سال سی‌ام. دورۀ هفدهم. شمارۀ 30. صص147-127.
• شکیب انصاری، محمود. (1382). تطورالادب العربی المعاصر. چاپ سوم. اهواز: دانشگاه اهواز.
• شمیسا، سیروس. (1378). انواع ادبی. چاپ نهم. تهران: فردوس.
• شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی آلن. (1388). تاریخ روان‌شناسی نوین. ترجمۀ علی‌‌اکبر سیف و دیگران. چاپ هشتم. تهران: دوران.
• شولتز، دوان. (1378). نظریۀ شخصیت. ترجمۀ یوسف کریمی. تهران: ارسباران.
• فدایی، فربد. (1381). کارل گوستاو یونگ و روان‌شناسی تحلیلی او. تهران: دانژه.
• فروید، زیگموند. (1393). ضمیر ناخودآگاه. ترجمه علی فولادین، آرین مرادزاده، حسین مجتهدی. چاپ دوم. تهران: مؤسسه فرهنگی هنری پژواک اندیشه.
• فوردهام، فریدا. (1397). مقدمه ای بر روانشناسی یونگ. ترجمه مسعود میر بها. چاپ چهارم. تهران: جامی.
• فیست، گریگوری. ( 1401). نظریه های شخصیت. ترجمۀ یحیی سید مهدی. چاپ دهم. تهران: روان.
• کریمی، یوسف. (1370). روان‌شناسی شخصیت. چاپ بیست وسوم. تهران: انتشارات دانشگاه ‌پیام نور.
• میرعابدینی، حـسن. (1383). صـدسال داستان‌نویسی در ایران. چاپ سوم. تهران: نشر چشمه.
• یونگ، کارل گوستاو. (۱۳۸3). روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمۀ محمدعلی امیری. چاپ سوم. تهران: علمی ‌و فرهنگی.