ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

بررسی جایگاه واژه های اروپایی در شعر مشروطه و تحولات آن در زبان فارسی

صفحه (235 - 253)
حسن علیزاده ، رامین صادقی‌نژاد (نویسنده مسئول)، مریم محمدزاده
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: از شاخصه های سبکی شعر دوره مشروطه، کاربرد واژه های اروپایی(فرانسوی، انگلیسی، روسی) است که با عوامل مختلف در شعر شاعران مورد استفاده قرار گرفت و زبان فارسی را تحت تأثیر قرار داد. در این مقاله با هدف بررسی جایگاه، تغییرات و تحولات این واژه ها و تأثیر آنها بر زبان فارسی، اشعار شاعران جریان مشروطه بررسی شده است.

روش مطالعه: گردآوری اطلاعات مقاله با مطالعه کتابخانه ای انجام شده و نگارش آن به روش توصیفی تحلیلی میباشد. جامعه آماری تحقیق شامل اشعار ده شاعر برجسته دوره مشروطه است و از منظر سبک شناسی واژه، واژه های اروپایی در شعرشان بررسی شده است.

یافته ها: در جریان شعر مشروطه، به طور تقریبی از سال 1285 تا 1300 ش، واژه های اروپایی شاخصه سبکی یافته اند و در دیوان همه شاعران دیده میشوند. فراوانی این واژه ها در واژه های خاص مربوط به اسامی اشخاص، مکانها، القاب و اصطلاحات روزمره، واژه های مربوط به حوزه سیاست، امور نظامی و اقتصادی، واژه های مربوط به حوزه فرهنگ و زندگی اجتماعی میباشد. شاعران به دلایل مختلفی از جمله: ایجاد مضمون تازه، ضرورت کاربرد واژه در نبود معادل فارسی، علاقه به کاربرد واژه با وجود واژه معادل، تصنع و تجددخواهی، از واژه ها در محتوای سیاسی، اجتماعی، غنایی استفاده کردند. برخی شاعران نیز به کاربرد واژه ها بی علاقه بودند. این واژه ها در مقایسه با معادلهای فارسی با ترجمه لفظی همزمان با معادل فارسی استفاده شدند و در مواردی معادل فارسی یا عربی فراوانی بیشتری یافته است. تحولات این واژه ها بعد از دوره مشروطه به سه صورت دیده میشود: 1 واژه ها با تغییر مضمونی و معادل سازی از زبان فارسی حذف شدند2 مواردی با تغییر جزئی مورد استفاده قرار گرفتند. 3 اغلب واژه های ساده که در حوزه فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم بودند ماندگار شدند و امروزه رایج هستند.

نتیجه گیری: واژه های اروپایی در حوزه سیاست، امور نظامی، اجتماع، فرهنگ، اقتصاد به دلایل مختلفی از جمله تجددخواهی، ضرورت کاربرد، زیبایی سازی، در شعر شاعران مشروطه آمده است. تحولات آنها بعد از مشروطه به سه گونه: متروک شدن بعد از مشروطه، معادل سازی با واژه های فارسی و تثبیت شدن در ساختار فارسی میباشد.

کلمات کلیدی
شعر مشروطه , واژه , اروپایی , معادل , تحول.

• آرینپور، یحیی،(1372) از صبا تا نیما، ج 2 تهران: زوّار،ص122
• آژند، یعقوب(1384) تجدّد ادبی در دورۀ مشروطه، تهران: مؤسسۀ تحقیق و علوم انسانی،صص7374
• ادیب نیشابوری، عبدالجواد(1367) زندگی و اشعار ادیب نیشابوری، به کوشش یدالله جلالی پندری، با گفتاری از محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: بنیاد(وابسته به بنیاد مستضعفان)
• امینپور، قیصر(1384) سنّت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی،صص 309 308
• ایرج میرزا(1353) تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، به کوشش محمد جعفر محجوب، چاپ سوم، تهران: اندیشه.
• بهار،محمد تقی(1387) دیوان اشعار، تهران: نگاه.
• پیشاوری، ادیب(1362) دیوان قصائد و غزلیات فارسی و عربی، تعلیقان علی عبدالرسولی، تهران: ما
• جداری کریمیان، عباس(1390) «مشروطه، راهی به رهایی، سخنی در معنای مشروطه و تأثیر روشنفکران غربی بر روشنفکران ایرانی» مجله سوره، شماره 57 و 58: صص 283 292
• جویای تبریزی(1337) کلیات جویا تبریزی با مقابله دو نسخه قدیمی و تصحیح و مقدمه و شرح حال، تصحیح محمد باقر، پاکستان: دانشگاه پنجاب
• دستگردی، وحید(1307) ره آورد وحید،ضمیمه سال نهم مجله ارمغان، تهران: چاپخانه فردوسی
• زمردیان، رضا(1373) فرهنگ واژه های دخیل اروپایی در فارسی (همراه با ریشه هر واژه)، مشهد: آستان قدس رضوی،ص9
• شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمه حجت الله اصیل، تهران:نی.صص 75 76
• شفیعی کدکنی، محمدرضا( 1383) ادوار شعر فارسی تا سقوط سلطنت، تهران: سخن،ص40
• شهریار، محمد حسین،(1366) کلیّات دیوان شهریار، 2 ج، تهران: زرّین- نگاه.
• عارف قزوینی، ابوالقاسم(1381) دیوان، به محمدعلی سپانلو، مهدی اخوت، تهران: نگاه.
• عشقی، میرزاده(1357) کلیّات مصور اشعار عشقی، تألیف علی اکبر مشیر سلیمی،تهران: امیرکبیر.
• فراهانی، ادیب الممالک(1386) زندگی و شعر ادیب الممالک فراهانی، ج2، نوشته و تنقیح سید علی موسوی گرمارودی، تهران: قدیانی.
• فرخی یزدی، محمد(1380) دیوان اشعار، به کوشش حسین مکّی، تهران :نگاه.
• فرهنگستان زبان و ادب فارسی(1388) اصول و ضوابط واژه گزینی همراه با شرح و توضیحات، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ص22
• گیلانی، اشرف الدین (نسیم شمال)(1375)کلیات نسیم شمال،با مقدمه احمد اداره چی گیلانی، تهران: نگاه.
• مؤمنی، باقر(1357) ایران در آستانه انقلاب مشروطیت و ادبیات مشروطه، تهران: سپیده، شباهنگ،ص 176
• نواب‌زاده شفیعی، سپیده. (1393). «بررسی تغییرات معنایی و کاربردی وام‌واژه های زبان فرانسه در فارسی» علم زبان،ش3: صص: 128 107