ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 2، اردیبهشت 1403 ، شماره پی در پی 96

بررسی تطبیقی ساختار طرح روایت در نظریۀ ساختارگرایی در منظومه های «لیلی و مجنون» نظامی گنجوی و «مم و زین» احمد خانی

صفحه (83 - 99)
مینا سالاری ، سیدعلی اکبر شریعتی‌فر (نویسنده مسئول)، ابوالقاسم امیراحمدی
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1402

چکیده

زمینه و هدف: در میان آثار ادبی به جای مانده، داستان بخش زیادی را به خود اختصاص داده است و هر داستان نوشته شده در گذشته و حال، دارای عناصری است که هریک از این عناصر در موفقیت و یا عدم موفقیت یک داستان و نویسندۀ آن نقش بسزایی دارد. نظریۀ ساختارگرایی در خصوص شناخت، بررسی روایت‌ها بر پایۀ قواعد و الگوهایی که به واسطه ساختار بنیادین به وجود آمده اند، میپردازد. طرح داستان یکی از مهمترین عناصر روایت و اصلیترین جزئی است که در تحلیل‌های ساختارگرایان واکاوی میشود. دو کتاب «مم و زین» در ادبیات کردی و «لیلی و مجنون» در ادبیات فارسی به دلیل شباهتهای ساختاری و معنایی و شخصیت‌های عاشق و معشوق قابل بررسی تطبیقی در حیطۀ نظریۀ طرح داستان ساختگرا هستند.

روش مطالعه: این تحقیق از نوع توصیفی- تحلیلی و به کمک منابع کتابخانه ای فراهم آمده، به مطالعۀ ساختار روایی طرح داستان غنایی «لیلی و مجنون» نظامی در ادب پارسی و «مم و زین» احمد خانی در ادب کُردی پرداخته است.

یافته ها: یافته های پژوهش حاضر نشان میدهد که در هر دو روایت با ژانری عاشقانه مواجهیم که طرحی مشابه و سیر روایی یکسانی دارند. در هر دو داستان در ابتدا مقدمه ای شامل معرفی شخصیت‌ها، مکان و زمان به چشم میخورد‌ و داستان‌ها ضمن ایجاد گره به سمت اوج حرکت میکنند.

نتیجه گیری: ‌گرهگشایی در این دو روایت شبیه به پایان داستانهای مدرن است و گویا راوی آن را بر عهدۀ خود مخاطب گذاشته است، زیرا گره داستان گشوده نمیشود. از نظر ساختار پیرنگ بین دو داستان شباهتهای بسیاری وجود دارد و در هر دو داستان بر عاشقان رنجی بسیار وارد میشود.

کلمات کلیدی
نظامی گنجوی , احمدخانی , لیلی و مجنون , مم و زین , ساختارگرایی , طرح.

• اسکارمان (1905)، تحفه ی مظفریه. هینانه سه ر رینووسی کوردی هیمن موکریانی. سیدیان.
• خانی، احمد (1396)، مم و زین، ترجمۀ عبدالخالق رحمانی، تهران: بیریار.
• ثروت، منصور (1385)، انواد ادبی، تهران: طوس.
• رمضی، ابوالفضل (1395)، پنج داستان عاشقانه به زبان ساده، اراک: یوحنا.
• سرامی، قدمعلی (1368)، از رنگ گل تا رنج خار (شکل شناسی داستان های شاهنامه). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
• فورستر، ادوارد مورگان (1927)، جنبه های رمان، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: انتشارات نگاه.
• قارلی، مه لا عه بدوللا (2004)، دیوان و ژینه واریا ئه حمه دی خانی. ئه سته نبول: و ه شانین ئاقیستا.
• میرصادقی، جمال (1385)، عناصر داستان، چاپ پنجم، تهران: انتشارات سخن.
• نظامی گنجه ای، الیاس بن یوسف (۱۳۹۳)، لیلی و مجنون، تهران: نشر قطره.
• یونسی، ابراهیم (1384)، هنر داستان یونسی. چ 8. تهران: نگاه.