ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
اطلاعات مقاله
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) شماره 110

سال : 18
شماره : 4
شماره پی در پی : 110

ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 4، ، شماره پی در پی 110

بررسی تطبیقی توصیف انواع سنگها در نخبه الدهر دمشقی و عجایب‌نامه همدانی با دو کتاب جواهر‌‌شناسی (تنسوخنامه و عرایس‌الجواهر)

صفحه (41 - 67)
پروین ابیضی اسفهلان (نویسنده مسئول)، احمد محمدی
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1403

چکیده

زمینه و هدف: در مقاله حاضر به بررسی تطبیقی انواع سنگها در دو اثر (نخبه الدهر) دمشقی و (عجایب‌نامه) همدانی با دو کتاب در زمینه جواهرشناسی با عناوین (تنسوخنامه ایلخانی) از خواجه نصیرالدین‌طوسی و (عرایس‌الجواهر) از ابوالقاسم عبدالله کاشانی پرداخته شده است.هدف از توجه به این موضوع، بیان اشتراکات محتوائی کتابهای مذکور در‌خصوص کیفیت و خاصیت و عجایب مربوط به کانیها و احجار کریمه است.همچنین موارد مورد اختلاف مولفان کتب مذکور در این زمینه نیز مورد توجه نویسندگان این مقاله واقع شده است.

روشها: پژوهش حاضر، مطالعه ای نظری‌است که به شیوه کتابخانه ای و به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده است.محدوده و جامعه مورد مطالعه نیز کتب چهارگانه مذکور در عنوان مقاله است.

یافته ها: در خصوص سنگها و کانیها و خواص و عجایب مربوط به آنها کتابهای بسیار زیادی در طول سالیان به رشته تحریر درآمده است که بخش اعظم آنها مربوط به قرون اسلامی‌است.هر چهار کتاب بررسی شده در این مقاله از آثار قابل توجهی هستند که بخشی از مطالب آنها به بحث درباره خواص احجار و انواع اقسام آنها و باورهای عامیانه مرتبط با آنها اختصاص دارد.

نتایج: نتایج پژوهش حاکی از آن‌است که خواص فراوانی با تفصیل زیاد به سنگهای متعدد مذکور در این چهار اثر نسبت داده شده است که بعضا با چاشنی اغراق و تخیل همراه است.از نظر ساختار ظاهری، روش دمشقی در توصیف انواع سنگها –علیرغم تعقید و دشواری زبان-به روش کتب جواهرشناسی نزدیکتر‌است.همچنین در عجایب‌نامه همدانی، ضمن توصیفات معمول درباره سنگها به نگینها و شرایط و خاصیت جادویی آنها نیز اشاره شده است.

کلمات کلیدی
نخبه الدهر دمشقی , عجایب‌نامه همدانی , تنسوخنامه ایلخانی , عرایس‌الجواهر عبدالله کاشانی , بررسی تطبیقی

فهرست منابع
  • -اصطخری،ابواسحاق ابراهیم (1340)، مسالک وممالک( ترجمه فارسی قرن پنجم-ششم هجری)، به کوشش:ایرج افشار،چاپ اول،تهران:بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
  • -انصاری دمشقی،شمس‌الدین‌محمدابن ابی‌طالب(1357)، نخبه الدهرفی عجایب البرو البحر، ترجمه:سیدحمید طبیبیان،بنیاد فرهنگستانهای ایران،فرهنگستان ادب و هنر ایران.
  • - براتی،پرویز(1387)، روایت ، شکل و ساختارعجایب‌نامه ها ،تهران:نشرافکار.
  • - خاکزاد،احمد،رادور زنگنه،مهری(1381) مقدمه ای به کانی‌شناسی در ایران، تهران:مرکز چاپ و انتشار دانشگاه شهید بهشتی.
  • - طبری،محمدابن ایوب‌الحاسب(1391)، تحفه الغرایب، تصحیح:جلال متینی،چاپ دوم،تهران:کتابخانه موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  • - طوسی، محمدبن حسن طوسی«خواجه نصیرالدین طوسی»(1363)، تنسوخنامه ایلخانی، با مقدمه و تعلیقات:سیدمحمدتقی مدرس رضوی،چاپ دوم،انتشارات اطلاعات.
  • - کاشانی،ابوالقاسم عبدالله(1345)، عرایس‌الجواهرو نفایس‌الاطایب، بکوشش:ایرج افشار،تهران:سلسله انتشارات انجمن آثارملی.
  • -مولفی ناشناخته(1388)، جواهرنامه،( تلخیص تنسوخنامه ایلخانی خواجه نصیرالدین‌طوسی)،به کوشش:یوسف بیگ باباپور،چاپ اول،قم:مجمع ذخایر اسلامی.
  • -همدانی،محمدابن‌محمود(1390)، عجایب‌نامه [عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات]،ویرایش متن:جعفرمدرس صادقی،چاپ اول،تهران:نشرمرکز.
  • ب)مقالات
  • -ابیضی،پروین،محمدی،احمد(1399)، بررسی و مقایسه مضامین مشترک در تحفه الغرایب ‌طبری وعجایب‌نامه همدانی،ماهنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثرفارسی(بهارادب)،سال سیزدهم،شماره نهم،شماره پیاپی55،صص:307-285.
  • -باقری خلیلی،علی اکبر(1382)، باورهای عامیانه طبی درپاره ای از متون ادبی، پژوهشنامه علوم انسانی واجتماعی،سال چهارم،شماره چهاردهم،صص:39-13.
  • -پناهی،وجیهه(بی تا)، شناخت احجار کریم(درخلال متون ادبی تاقرن8)،پژوهشنامه فرهنگ وادب،صص:86-45.
  • -جهانشاهی افشار،علی(1395)، خواص درمانی سنگهای قیمتی در متون طبی و ادبی کهن، مجله طب سنتی اسلام وایران،سال هفتم،شماره سوم،صص:315-307.
  • -ذبیحی،رحمان،کسائی،مریم(1400)،خواص درمانی احجاردر متون کانی شناختی کهن، دوماهنامه فرهنگ و ادبیات عامه،سال9،شماره42،صص:280-255.
  • -زمردی،حمیرا،مهری،فاطمه(1393)، عجایب‌نامه ها و متون عجایب‌نامه ای، معرفی ساختاری متنها، فصلنامه تخصصی بهارادب،سال هفتم،شماره چهارم،شماره پیاپی26،صص:354-339.
  • -سام خانیانی،معصومه،اخیانی،جمیله(1402)، نمودهای دانش «خواص عناصر»درداستانهای اساطیری وتمثیلی فارسی(با تکیه بر نزهت‌نامه علایی، عجایب‌المخلوقات، جواهرنامه و الابنیه عن‌حقایق الادویه)، مجله متن شناسی ادب فارسی،دوره15،شماره2.
  • -محرمی،ارغوان(1397)،بررسی احجارکریمه در کتاب«عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات»، زکریای قزوینی، مجله فرانما،سال دوم،شماره چهارم،صص:79-68.