فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 1، بهار 97 ، شماره پی در پی 39

بررسی انتقادی نسخه های دیوان خاقانی و اثبات اصالت نسخۀ لندن( با تکیه بر ویژگیهای سبکی، لغوی و زبانی خاقانی و اشارات و تلمیحات دیوان خاقانی)

صفحه (265 - 284)
یعقوب نوروزی(نویسنده مسئول)، سیف‌الدین آب‌برین
تاریخ دریافت مقاله : بهار 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 1396

چکیده
دیوان خاقانی، از آثار گرانسنگ ادبیَات فارسی بوده و نسخه های مختلفی از آن در دست است. این اثر، تاکنون چندین بار تصحیح شده و هر کدام از این تصحیحات، نقاط ضعف و قوَت خاص خود را دارند. از علل نبود تصحیح علمی و منقَح از این دیوان، عدم شناخت نسخه اصل یا نزدیک به اصل دیوان خاقانی بوده است. این عامل و عدم تلاش برای شناخت نسخه اصل بر اساس معیارهای علمی متن شناسی و نسخه شناسی، سبب شده تا مصحَحان ضبطهایی را از نسخه بدلهای دیوان، جایگزین کرده و در مورادی با درک متن شناسانه و ذوق خاقانی شناسی خود، متن را تصحیح کنند که سبب خطا در ضبط و تصحیح شده است. در این مقاله تلاش بر آن است تا اصالت و اعتبارنسخه های دیوان خاقانی، با پژوهشی در ویژگیهای سبکی،لغوی و زبانی خاقانی و انطباق این ویژگیها در نسخ متفاوت و همچنین اشارات و تلمیحات متفاوت در دیوان خاقانی و دقَت و صحَت ضبط و بی دقَتی و دخل و تصرف کاتبان، مورد ارزیابی قرار گیرد. با بررسی علمی و انتقادی نسخ دیوان خاقانی از این لحاظ، روشن می گردد که اصالت و اعتبار نسخۀ لندن (نسخۀ ل)،بیشتر از دیگر نسخ است و با اعتماد به این نسخه، می توان تصحیحی علمی و انتقادی و منقَح از دیوان خاقانی ارائه داد.

کلمات کلیدی
دیوان خاقانی , تصحیح , نسخه شناسی , واژه ها و ترکیبات , اشارات , تلمیحات

• قرآن کریم
• آینه جام ، زریاب خویی، عباس (1374) ، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی
• احادیث مثنوی ، فروزانفر، بدیع الزمان (1370)، چاپ پنجم، تهران: مؤسسۀ انتشارات امیرکبیر
• التفهیم لأوائل الصناعه التنجیم ، ابوریحان بیرونی (1318) ، جلال الدین همایی، تهران: مجلس
• امثال و حکم ، دهخدا،علی اکبر (1383) ، تهران، انتشارات امیرکبیر
• «بازتاب علم نجوم در شگردهای تصویرگری خاقانی»، بهنام فر،محمد و محمدی، محمدعلی (1388)، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی،س17،شماره66، صفحات 76-45
• «پارچه زندنیجی»، روح فر، زهره (1385) ،گلستان هنر، شماره 3، بهار ، صفحات79-71
• «پژوهشی در داروهای حیوانی دیوان خاقانی» ، مهدویفر، سعید(1392) ، متن شناسي ادب فارسي ، سال چهل و نهم، دورة 5 ،شمارة ۴، صفحات 120-99
• تاریخ بیهقی ، بیهقی ،ابوالفضل (1324) ، باهتمام دکتر غنی-دکتر فیاض،تهران: چاپخانه بانک ملی
• تاریخ الرسل و الملوک ، طبری، (1369 .)، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چاپ سوم ، تهران: نشر اساطیر،
• تجلّی شاعرانۀ اساطیر و روایات تاریخی و دینی در اشعار خاقانی ، اردلان جوان، سید علی(1373)، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوي
• تفسیر المیزان ، طباطبایی، محمدحسین(1374) ، ، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
• «تصحیح چند تصحیف درقصاید خاقانی»، مهدویفر، سعید و صالحی مازندرانی،محمدرضا (1391) ،كهن نامة ادب پارسي، سال سوم، شمارة اول، بهار و تابستان، صفحات 106-89
• دیوان ،سعدی، ( 1386)، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات امیركبیر، چاپ دهم
• دیوان غزلیات ، حافظ (1366) ، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: نشرصفی علیشاه، چاپ چهارم
• شرح ابیاتی از خاقانی ، ترکی، محمدرضا(1385)، 1، http://www.mr-torki.ir/1385/08
• عجایب المخلوقات و غراب الموجودات ، قزوینی ، زکریا بن محمد(2006) ، محقق قاضی محمد بن یوسف، قاهره: ناشر مکتب الثقافه الدینیه
• «عرفان خاقانی»، معدن کن، معصومه(1381)،نشریه زبان و ادب فارسی دوره 45، شماره 185،صفحات 21-7
• فرهنگ اصطلاحات نجومی، مصفَی، ابوالفضل (1388)،چ چهارم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی
• فرهنگ فارسی ، معین،محمد (1391)، چ27 ، تهران، انتشارات امیرکبیر
• فرهنگ فارسی عمید ، عمید، حسن (1363)، تهران: انتشارات امیرکبیر
• لغت نامه ، دهخدا، (1377) ، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران: نشردانشگاه تهران
• مفتاح النجات ، شیخ الاسلام احمد جام1347 ، تصحیح دکتر علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران
• مقدمة الادب ،زمخشری خوارزمی، ابوالقاسم محمود(1387)، از روی چاپ لیپزیک آلمان، مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مک‌گیل
• نقد و تصحيح متون ، مايل هروي، نجيب(1369) ، مشهد: بنياد پژوهشهاي اسلامي آستان قدس
• نظامی، (1366)، کلیات خمسه حکیم نظامی ؛ [بی نام تصحیح]، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر