ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 7، مهر 1400 ، شماره پی در پی 65

بررسی اشعار «زیب النساء» متخلص به «مخفی» از منظر سبک‌شناسی

صفحه (173 - 195)
محمد یاوری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : دی 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1400

چکیده

زمینه و هدف: مطالعات سبک‌شناسانه امروزه بعنوان یکی از روشهای دقیق و کاربردی بررسی متون ادبی در دوره های مختلف محسوب میشود. در این مقاله به معرفی و تحلیل سبک‌شناسانۀ اشعار یکی از شاعران قرن یازده هجری با نام زیب‌النساء بیگم، متخلص به «مخفی» پرداخته شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوۀ تحلیل محتوا و روش مطالعۀ کتابخانه ای انجام شده است.

یافته ها: زیب‌النساء بیگم متخلص به مخفی،( 1048-1114 ه.ق) از شاعران دورۀ صفوی در سرزمین هند است. برخی او را بعلت زندگی در عصر صفوی و وجود برخی ویژگیهای سبک هندی در اشعارش، پیرو سبک هندی میدانند ولی ویژگیهای سبک هندی مانند حس‌آمیزی، و اسلوب معادله بسامد قابل توجهی در اشعار وی ندارد.

نتیجه گیری: زیب‌النساء شاعری غزلسراست و مضامین شعری او بیشتر عاشقانه و عرفانی است، ولی مضامین اخلاقی و حکمی نیز در اشعارش وجود دارد. همچنین شکوائیه در اشعار وی بسامد قابل توجهی دارد که یکی از موضوعات آن شکایت از هند و آرزوی سفر به ایران است که زیب‌النساء آن را بعنوان وطن خود معرفی میکند. اوزان رمل و هزج بسامد بیشتری نسبت به دیگر اوزان در اشعار وی دارند که با موضوعات اشعار وی تناسب و همخوانی دارند. همچنین لغات محلی و ترکیبات لفظی مربوط به سرزمین هند در اشعار وی دیده میشود. وی از آرایه های تلمیح و تشبیه بیشتر از دیگر آرایه ها استفاده کرده ‌است.

کلمات کلیدی
زیب‌النساء بیگم , مخفی , سبک‌شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• بازتاب عناصر زبانی و بیانی سبک هندی در غزل مخفی، صادقی تحصیلی، طاهره (1394) بهار ادب، شمارۀ 28، صص 287- 302.
• پارسی‌سرایان هند و سند، سدارنگانی، هرومل (بی تا) بی جا: بنیاد فرهنگ ایران.
• تأثیرپذیری زیب النساء از حافظ، امیرمشهدی، محمد (1386) مجلۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال پنجم، صص 123-153.
• تذکره الخواتین، ملک الکتاب، محمدبن محمد (1306) بمبئی: بی نا.
• جایگاه تشبیه در دیوان زیب النساء مخفی هندوستانی، میر، محمد و شکیبایی، لیلا (1394) بهار ادب، شمارۀ 29، صص 359-374.
• حیات زیب‌النساء مخفی در پرتو کلامش، علیخان، زیب‌النساء (1380) پژوهش زبانهای خارجی، شمارۀ 11، صص 133-145.
• دیوان، مخفی، زیب‌النساء بیگم (1362) به کوشش احمد کرمی، تهران: سلسله نشریات ما.
• دیوان، مخفی، زیب‌النساء بیگم (1381) تصحیح میهن‌دخت صدیقیان و سید ابوطالب میرعابدینی، تهران: امیرکبیر.
• زن از کتیبه تا تاریخ، فرخزاد، پوران (1378) تهران: زریاب.
• زنان سخنور، مشیر سلیمی، علی اکبر (1335) تهران: علمی.
• فرهنگ ادبیات جهان، خزائل، حسن (1384) تهران، بی نا.