ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

بایدها و نبایدهای سلوک در مقالات شمس در پیوند با نگاه هستی شناسی وی

صفحه (205 - 220)
علی عزیزی (نویسنده مسئول)، داوود اسپرهم
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: سلوک را میتوان مهمترین رکن تصوف و عرفان و وجه تمایز آن از دیگر نظامهای دینی و معرفتی دانست. وجود طرحهای متنوع و اختلاف در کیفیت سلوک در سنتهای گوناگون عرفانی، علاوه بر وجود نظامهای تربیتی، متأثر از نگاه هستی شناسی حاکم بر آن مشرب عرفانی است. ازاینرو جایگاه خدا و انسان و کیفیت رابطه این دو در هر نظام معرفتی و هستی شناسی، سلوک خاص خود را الزام و تبیین میکند. هدف این پژوهش عبارتست از تحلیل و بررسی مبانی سلوک در کتاب مقالات در پیوند با نگاه هستی شناسی شمس که در این پژوهش از این مبانی با عنوان «بایدها و نبایدها» تعبیر شده است.

روش مطالعه: این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است. محدوده و جامعۀ مورد مطالعه، مقالات شمس تبریزی، به تصحیح محمد علی موحد است که توسط انتشارات خوارزمی منتشر شده است.

یافته ها: شمس تبریزی از صوفیان تأثیرگذار سده های میانه، بعنوان عارفی مبتکر و خلاق در باب موضوعات انسان شناسی، خداشناسی و هستی‌شناسی، در بسیاری از موارد و من جمله سیر و سلوک دارای اندیشه های نو و بدیعی است که با توجه به تأخر زمانی در شناخت وی و اندیشه هایش، ضرورت توجه بیشتری را میطلبد. بررسیها نشان داد از دیدگاه شمس، انسان از جایگاه حقیقیش، به عنوان خلیفه الله دور افتاده با انجام اعمال و پرهیز از مواردی در قالب سلوک میتواند این جایگاه را بازیابد.

نتیجه گیری: نتیجه این پژوهش گویای این است که بایدها و نبایدهای سلوک در مقالات شمس، پیوندی آشکار با نگاه هستی شناسی وی دارد، و مجموعه آنها در قالب دو گزاره قابل تقسیم بندی هستند: 1- آنچه که بیرون و در زندگی مادی سالک باید بدان توجه کند (سلوک انسان در جامعه) 2- آنچه که در دل و اندیشه سالک باید اتفاق افتد (سلوک درونی). در مورد اول، آنچه بیشترین اهمیت را دارد، احساس نیاز درونی و رابطه مبتنی بر عشق و شناخت حجاب است و درمورد الزامات بیرونی که سالک باید بدان توجه کند، انتخاب پیر بیشترین اهمیت را دارد.

کلمات کلیدی
شمس تبریزی , مقالات , خدا , سلوک , هستی شناسی

• قرآن کریم.
• آشنایی با معرفت شناسی، شمس، منصور (1387) تهران: طرح نو.
• انسان کامل، نسفی، عزالدین (1362) چاپ 2، تهران: طهوری.
• باغ سبز، گفتارهایی درباره شمس و مولانا، موحد، محمد علی (1387) تهران: کارنامه.
• بررسی و تحقیق دربارۀ نامه محی الدین ابن عربی به فخر رازی، تفضلی، تقی (1353) نشریۀ دانشگاه تهران: شمارۀ 11، صص 146-197.
• تذکره‌الاولیا، عطار، فریدالدین محمد (1391) تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
• خدا و انسان در قرآن: معنی شناسی جهانبینی قرآنی، توشی هیکو، ایزوتسو (1374) ترجمۀ احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار، صص 91-92.
• دوره آثار افلاطون، لطفی، محمدحسین (1398) تهران: خوارزمی.
• طبقات‌الصوفیه، سلمی، ابوعبدالرحمن (1953) تحقیق نوارالدین شریبه، مصر: دارالفکر.
• طریق صوفیانه عشق، چیتیک، ویلیام (1383) ترجمۀ مهدی سررشته‌داری، تهران: مهراندیش.
• عرفان نظری و سیروسلوک در تصوف، نصر، سیدحسین (1371) ایران نامه، (1) 11، صص 121-128.
• فتوحات مکیه، ابن عربی، محی الدین (1393) به تصحیح محمد خواجوی، چاپ 3، تهران: مولی.
• قصه قصه ها، کهنترین روایت از ماجرای شمس و مولانا، موحد، محمدعلی (1386) تهران: کارنامه.
• کشف‌المحجوب، هجویری، علی‌بن عثمان (1390) به تصحیح محمود عابدی، تهران: سروش.
• کلیات شمس، مولانا، جلال الدین (1363) تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
• کلیات، سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم (1354) تصحیح تقی مدرس رضوی، تهران: کتابخانۀ سنایی.
• لطائف الاعلام فی اشارات اهل‌الالهام، کاشی، عبدالرزاق (1379) تصحیح مجید هادی‌زاده، تهران: مؤسسۀ نشر میراث مکتوب.
• لغت نامه، دهخدا، علی اکبر (1377) تهران: دانشگاه تهران.
• مثنوی، مولانا، جلال الدین محمد (1377) به اهتمام نصرالله پورجوادی، تهران: امیرکبیر.
• مقالات، شمس تبریزی (1391) تصحیح محمدعلی موحد، ویراست چهارم، تهران: خوارزمی.
• مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، سجادی، سید ضیاءالدین (1392) چاپ 18، تهران: سازمان تدوین کتب اسلامی.
• Dessler, D (1989). Whats at the stake in the Agent-structure Debate? international organization,43, 3. P 445.
• Onuf, N. (2002), Worlds of our making: The strange career of constructivisim in international relatiins, In Puchala ed, p.126.