ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 2، اردیبهشت 1404 ، شماره پی در پی 108

بازنمایی اضطراب اساسی در شخصیت زنان در رمان «رازی در کوچه ها» بر اساس نظریۀ کارن هورنای

صفحه (203 - 222)
راضیه شبستری ، ناهید عزیزی (نویسنده مسئول)، فوزیه پارسا ، محمدصادق تفضلی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1403

چکیده

زمینه و هدف: با توجه به دیدگاه کارن هورنای، شرایط نامناسب و ناهنجار دوران کودکی مانع پرورش استعدادهای کودک شده و موجب فراگیری اضطراب و پریشانی در وجود کودک میشود که به آن «اضطراب اساسی» میگویند. کودک در چنین محیط ناامنی، در جستجوی راه گریزی است که بتواند خود را از آزار دیگران نجات دهد تا کمتر دچار اضطراب و دلهره شود و در این میان از سه تکنیک «شخصیت جداشده»، «شخصیت سلطه طلب» و «شخصیت پرخاشگر» سود میجوید. در این مقاله ساز و کار اضطراب بنیادی از دیدگاه کارن هورنای در شخصیت زنان رمان «رازی در کوچه ها» از فریبا وفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.

روش مطالعه: پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی-تحلیلی به بررسی اضطراب اساسی در رمانرازی در کوچه هامیپردازد و رؤیاها، احساسات و عواطف، نیازها، آرزوها و واکنش زنان به موقعیتها را با نظر به نظریۀ اضطراب شخصیتی کارن هورنای تحلیل و ریشه یابی میکند.

یافته ها: فضایی روانی حاکم بر رمان «رازی در کوچه ها» آلوده به اضطراب و پریشانی است و توصیف شخصیتها در این رمان بسیار ماهرانه صورت گرفته است. همچنین بدلیل اضطراب عمیقی که در شخصیتها نهادینه شده، رکود بر زنان رمان حاکم است و آینده برای آنها معنایی ندارد. اضطراب و نگرانی‌ در رفتار و واکنشهای شخصیتها بیش از همه در حمیرا و ماهرخ دیده میشود، اما سایر زنان نیز بر اساس تجربیات کودکی خود ناگزیر دچار اضطراب اساسی هستند.

نتیجه گیری: تحلیل شخصیت زنان این رمان بر اساس نظریۀ اضطراب اساسی هورنای نشان میدهد حمیرا تنها زنی است که برای درمان روانجوری و اضطراب اساسی خود به شخصیتی جداشده تبدیل شده است که برای درمان روان‌رنجوری خود به دوری جستن از مردم، استقلال و کمال روی می‌آورد. شخصیت ماهرخ برای درمان اضطراب درونی خود به ترکیبی از پرخاشگری و جداشدگی روی می‌آورد. او از سویی در برابر همسرش دچار انفعالی دردناک شده و امیدی به رهایی و نجات ندارد و از سویی دیگر در برابر فرزندانش هنوز ناامید نیست و سعی میکند با اِعمال پرخاشگری کاری کند که فرزندانش بویژه دخترانش به سرنوشت تلخ او دچار نشوند. شخصیت عزیز و آذر نیز برای درمان اضطراب خویش به پرخاشگری روی آورده اند. ایشان بترتیب حرکت علیه ماهرخ و غلامعلی را ابزاری برای رسیدن به قدرت، استثمار، کسب حیثیت، برخورداری از تحسین و پیشرفت میداند. مستانه و منیر نیز برای درمان اضطراب درونی خویش به شخصیتی سلطه طلب تبدیل شده اند که نیاز به حرکت بسوی مردم، نیاز به تأیید و محبت، و نیاز به مونس از مهمترین مشخصه های این دسته است.

کلمات کلیدی
کارن هورنای , اضطراب , داستان معاصر , رازی در کوچه ها , فریبا وفی

• اعزازی، شهلا. (1380). زنان کتک‌خورده، تهران: سالی و افکار.
• بلوم، جرالد اس. (1363). نظریه های روانکاوی شخصیت. ترجمۀ هوشنگ حقنویس. تهران: چاپخانۀ سپهر.
• بهنام‌فر، محمد و همکاران. (1393). «نقد روانشناختی دیگر سیاوشی نمانده بر مبنای نظریۀ کارن هورنای» پژوهش ادبیات معاصر جهان، (2) 18، صص 23-42.
• تلخابی، مهری. (1397). «بررسی ویژگیهای سبکی رمان رازی در کوچه ها با رویکرد سبک‌شناسی انتقادی» تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 36، صص 125-160.
• تیموری، سمیرا و همکاران. (1393). «نقد فمنیستی رمان رازی در کوچه ها اثر فریبا وفی» پژوهشهای نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ 29، صص 37-60.
• دوبووار، سیمین. (1379). جنس دوم، ترجمۀ قاسم صنعوی، جلد دوم، تهران: توس.
• شکرکن، حسین و همکاران. (1385). مکتبهای روانشناسی و نقد آن، تهران: سمت.
• شولتز، دوان پی و شولتز، سیدنی الن. (1384). تاریخ روانشناسی نوین، ترجمۀ علی‌اکبر سیف و همکاران، تهران: دوران.
• فرآراء، میترا و همکاران. (1403). «هویت و زیست زنانه در رمان رازی در کوچه ها» زن در فرهنگ و هنر، (3) 16، صص 315-335.
• فروید، زیگموند. (1399). کاربرد روانکاوی در نقد ادبی، ترجمه حسین پاینده، تهران: مروارید.
• کار، مهرانگیز. (1387). پژوهش درباره خشونت علیه زنان در ایران، چاپ چهارم، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
• وفی، فریبا. (1387). رازی در کوچه ها، تهران: نشر مرکز.
• هورنای، کارن. (1365). شخصیت عصبی زمان ما، ترجمۀ محمدجعفر مصفا، تهران: گفتار.
• هورنای، کارن. (1398). تضادهای درونی، ترجمۀ محمدجعفر مصفا، تهران: بهجت.
• Mekonnen Abate, Semagn & Others. (2020). Global Prevalence and Determinants of Preoperative Anxiety among Surgical Patients: A Systematic Review and Meta-analysis. Journal of Surgery Open, pp. 3-29.