ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 6، شهریور 1403 ، شماره پی در پی 100

بازجست ماهیت جدل احسن فنّ مناظره در مقامات حمیدی و آموزش غیرمستقیم سیرۀ عملی زندگی و نمود مستمر تربیتی آن

صفحه (199 - 213)
فضل‌الله رضایی اردانی (نویسنده مسئول)، مهدی صادقی ، مهدیه پیری اردکانی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1402

چکیده

زمینه و هدف: ماهیت جدلی مناظره، آموزش غیرمستقیم است که به دلیل شیوۀ خاص بیان و افزایش استدلال و تمثیل، همیشه در اذهان باقی میماند.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و استشهادی به بررسی جایگاه فنّ مناظره در مقامات حمیدی و آموزش غیرمستقیم آن در مسائل زندگی میپردازد.

یافته ها: قاضی حمیدالدین بلخی، آگاهانه از این روش بهره گرفته تا به وسیلۀ آن، به بیان مسائل اخلاقی، علمی، مذهبی و... بپردازد. مناظرات مقامات حمیدی، چشمگیریِ تقابل بین دو یا چند شخصیت است؛ نویسنده با شگرد و ابزارهای سخنوری میکوشد به جای توصیف کردن شخصیتها و درازدامنی سخن، آنها را با گفتار و کردارشان به مخاطب بشناساند.

نتیجه گیری: طریقۀ نویسنده در بیان مناظره بر پرباری، استواری و گوارندگی لفظ و نازکی معنی است و در ابداع اندیشه و تعبیر آن دقّتی خاص به کار میبرد به طوری که هر عبارت مناظره در قاب آرایش کلامی با هم ربط پیدا میکنند و لطف و مناسبت لفظیِ کلام به سمت مناسبت مسائل زندگی سیر میکند و در مسیر تربیت مخاطب گام برمیدارد.

کلمات کلیدی
مناظره , آموزش غیرمستقیم , زندگی , تربیت , مقامات حمیدی.

• الف: کتاب
• احمد، منیرالدین. (1384). نهاد آموزش اسلامی. تهران: نگاه معاصر، صص 547-551.
• بلخی، قاضی‌حمیدالدین. (1395)، مقامات حمیدی. چاپ پنجم. تهران: نشر دانشگاه، صص 99-37.
• پورجوادی، نصرالله. (1385). زبان حال در عرفان و ادبیات فارسی. تهران: هرمس، ص 633.
• حجتی، سیدمحمدباقر. (1387). آداب تعلیم و تعلّم در اسلام. چاپ سی‌ام. تهران: فرهنگ اسلامی، ص 547.
• حسینی‌میرصفی، فاطمه. (1384). شیوۀ مناظرات انبیاء و امام صادق(ع). تهران: امیرکبیر، ص 22.
• داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم. تهران: مروارید، صص 453-450.
• دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغت نامۀ دهخدا. چاپ دوم. تهران: دانشگاه تهران.
• شمیسا، سیروس. (1386). انواع ادبی. تهران: میترا.، ص 230.
• صفا، ذبیح‌الله. (1371). تاریخ ادبیات ایران. تهران: فردوس، ص 246.
• فتوحی، محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن، ص 45.
• نوبل، ویلیام. (1377). راهنمای نگارش گفتگو. ترجمۀ عباس‌اکبری. تهران: سروش، ص 199.
• واعظی‌کاشفی، حسین. (1369). بدایع‌ا‌لافکار و صنایع‌الاشعار. ویرایش میرجلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز، ص37.
• ب: مقالات
• دادخواه، حسن. و جمشیدی، لیلا. (1386). بررسی تطبیقی عنصر گفتگو در مقامات حریری و حمیدی. مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ 26، شمارۀ 2، صص 143-125.
• دادخواه، حسن. و جمشیدی، لیلا. (1386). بررسی شخصیت در مقامات حریری و حمیدی. نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، دورۀ جدید، شمارۀ 21(پیاپی18)، صص 44-17.
• رضوانیان، قدسیه. و بهمنی، امیرحسین. (1395). بررسی طرح‌روایی مناظره در الهی نامه. متن شناسی ادب فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان. دورۀ جدید، سال8، شمارۀ 2 (پیاپی 30)، صص 72-61.
• روزبه، محمدرضا. و ضرونی، قدرت الله. (1392). نوآوری های شفیعی‌کدکنی در عرصۀ مناظره سرایی. جستارهای ادبی، شمارۀ 183، صص 134-111.
• محمدی بدر، نرگس. و مهدی زاده، هاشم. (1395). تأمّلی در تحوّل مناظره از درخت آسوریک تا اشعار نیمایی. مجله فنون ادبی، دورۀ 8، شمارۀ 2 (پیاپی 15)، صص 190-179.
• مهدویان، محبوب. و رحیم‌زاده کبری. (1389). شیوۀ آموزشی مناظره در قرآن و سنت. مجلۀ منهاج. سال6، شمارۀ 10، صص 159-143.
• نظری، نجمه. (1396). هنر مناظره در غزل سعدی. فصلنامۀ سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال 10، شمارۀ 3 (پیاپی 37)، صص 296-281.