ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 4، تیر 1399 ، شماره پی در پی 50

بازتاب مَثَل و تمثیل و کارکرد آن در هزار و یک شب

صفحه (87 - 106)
شکوفه محمدی رایگانی، محمد حکیم آذر(نویسنده مسئول)، حسین خسروی
تاریخ دریافت مقاله : مهر 1396
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1396

چکیده

هزار و یک شب از جمله کتابهای افسانه ای ما و جهان اسلام در زمینۀ ادبیات شفاهی وعامیانه است که علاوه بر گسترۀ معنی و مضمون، تنوع بالای ماجرها، حوادث و شخصیتهای متنوع و گوناگون، توصیفات زیبا و صنایع ادبی، تلفیق نظم و نثر و... یک منبع مهم، برای مَثَلها و اصطلاحات عامیانه ای است که در مراودات و مکالمات روزمرۀ آن دوران کاربرد داشته است. در این پژوهش، نگارنده در پی استخراج، دسته بندی، بررسی و تحلیل بسامد انواع مَثَل و تمثیل در این کتاب است. بدین منظور مَثَلها را از دیدگاه های مختلفی چون؛ روایی و توصیفی بودن، محتوا و جهت گیری مَثَلها، مضمون و قهرمان تمثیلها، عربی و فارسی بودن مَثَلها، و تقسیم بندی مَثَل از دیدگاه استاد بهمنیار بررسی کرده و بسامد آنها از طریق نمودار نمایش داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که 65 درصد تمثیلها از گونه توصیفی و حدود 72 درصد مَثَلها فارسی هستند، همچنین بیشتر جهت گیری مَثَلها از گونه توصیفی و هنجاری، بیشتر مَثَلهای کتاب از نوع منثور و تمثیل و قهرمان 71 درصد مَثَلهای تمثیلی از نوع انسان است. and lt;-p and gt;

کلمات کلیدی
مَثَل , تمثیل , هزار و یک شب , طسوجی

• ارسال¬المثل در مثنوی، منصور مؤید، علیرضا، (1376)، تهران: سروش.
• افسون شهرزاد، پژوهشی در هزار افسون، ستاری، جلال، (1368)، تهران: توس.
• اینجوی شیرازی، ابوالقاسم (1352)، تمثیل و مثل، تهران: امیرکبیر.
• بازتاب مسائل اجتماعی در ضرب¬المثل¬های فارسی، ذوالفقاری، حسن، (1386)، مجلۀ نجوا، شماره 3، صص 24-15.
• بلاغت تصویر، فتوحی، محمود، (1393)، تهران: سخن.
• بیان، شمیسا، سیروس، (1370)، تهران: فردوس.
• تحلیل ساختاری مکر و حیله زنان در قصه¬های هزار و یک شب، خراسانی، محبوبه؛ مزداپور، کتایون؛ ذنوبی، طیبه، (1389)، پژوهش¬های ادبی، شماره 29 و 30، صص 9-30.
• تحلیل کیفی نگرش توسعه¬ای در ادبیات عامیانه: با تأکید بر ضرب¬المثل¬های لری، آزاد ارمکی، تقی؛ ترکارانی، مجتبی؛ حق¬ندری، ایرج، (1392)، فصلنامه جامعه¬شناسی نهادهای اجتماعی، شمارۀ 1، صص 34-9.
• تحلیلی از هزار و یک شب، ایروین، رابرت، (1389)، ترجمۀ فریدون بدره¬ای، تهران: فرزان، چاپ دوم.
• تفاوت ضرب¬المثل با برخی گونه¬های ادبی و زبانی مشابه، ذوالفقاری، حسن، (1386)، فصلنامۀ پژوهشی و فرهنگی نجوای فرهنگ، شماره 4.
• تفاوت کنایه با ضرب¬المثل، ذوالفقاری، حسن، (1387)، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 10، 123-109.
• تمثیل در ادب پارسی، خیالی خطیبی، احمد، (1385)، مجله کیهان فرهنگی، شماره 241، صص 53-48.
• تمثیل در ادبیات ایران و جهان، ملایی، غلامحسین، (1383)، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 70، صص 59-56.
• تمثیل و تصویر نو از کارکردها و انواع آن، شیری، قهرمان، (1389)، فصلنامۀ کاوش-نامه، شماره 20، 54-33.
• تمثیل و مثل، انجوی شیرازی، ابوالقاسم، (1352)، تهران: امیرکبیر.
• جاذبه و افسون هزار و یک شب، زرگر امینی، غزال، (1386)، مجله رودکی، شماره 16، صص 34-40.
• جنبه¬های دراماتیک هزار و یک شب، ثمینی، نغمه، (1376)، مجله هنر، شماره 34، صص 84-93.
• چاره¬گری زنان در هزار و یک شب، ابراهیمی، شایسته، (1388)، مجلۀ بهار ادب، سال دوم، شماره دوم، صص125-135.
• داستان¬نامه بهمنیاری، بهمنیار، احمد، (1381)، تهران: دانشگاه تهران.
• در تمثیل و ارسال¬المثل، ابومحبوب، احمد، (1372)، مجله رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 32، صص 76-74.
• در جستجوی شهرزاد هزار و یک شب، طاووسی، محمود و ثمینی، نغمه، مهندس¬پور، فرهاد (1386)، فصلنامۀ پژوهش¬های ادبی، شمارۀ 15، صص80 – 63.
• دوازده هزار مثل فارسی و سی هزار معادل آنها، شکورزاده، ابراهیم، (1390)، تهران: به نثر.
• رمز و داستان¬های رمزی در ادب فارسی، پورنامداریان، تقی، (1391)، تهران: علمی و فرهنگی.
• روند قصّه¬گویی شهرزاد در توالی قصّه¬های هزار و یک شب، حسینی، مریم؛ قدرتی، حمیده، (1391)، فصلنامۀ متن¬شناسی ادب فارسی، سال چهارم، شمارۀ 1، صص 15-38.
• ریشه¬های تاریخی امثال و حکم، پرتوی آملی، مهدی، (1391)، تهران: سنایی.
• سرچشمۀ تکوین و توسعۀ انواع تمثیل، حمیدی، سیدجعفر؛ شامیان، اکبر، (1384)، نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، صص103-75.
• سیری در داستان¬های امثال، مجلۀ مطالعات ایرانی، ذوالفقاری، حسن، (1384)، مجلۀ مطالعات ایرانی، شماره 8، صص 106-75.
• صراحی می ناب، سپهر، فرشته، (1392)، تهران: کتابدار.
• صور خیال در شعر فارسی، شفیعی¬کدکنی، محمدرضا، (1366)، تهران: آگاه.
• فرهنگ امثال فارسی، جمشیدی¬پور، یوسف، (1347)، تهران: فروغی.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال¬الدین، (1366)، تهران: هما.
• قصه¬اندیشی ایرانی در هزار و یک شب، تحلیلی بر فصل آغازین هزار و یک شب، دمشناس، ابراهیم، (1384)، کتاب ماه هنر، شماره 81 و 82، صص78 – 74.
• کاوش در امثال و حکم فارسی، برقعی، سید یحیی، (1364)، قم: نمایشگاه و نشر کتاب.
• کاوشی در مثل، تمثیل و ارسال¬المثل، سازواری، محمودرضا و محمدریحانی، شهلا، (1392)، فصل¬نامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 15، صص 81-61.
• کتاب عشق و شعبده، پژوهشی در هزار و یک شب، ثمینی، نغمه، (1379)، تهران: نشر مرکز.
• مثل¬ها از نگاهی نو، پارسا، احمد، (1384)، مجله آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 75، صص 18-4.
• مثل¬ها و حکمت¬ها در آثار شاعران قرن سوم تا یازدهم، عفیفی، رحیم، (1393)، تهران: سروش.
• مقدمه بر هزار و یک شب، ستاری، جلال، (1387)، تهران: نشر مرکز.
• نگاهی تازه به بدیع، شمیسا، سیروس، (1381)، تهران: فردوس.
• هزار و یک شب، (1387)، ترجمۀ عبداللطیف طسوجی تبریزی، ویراستاری دکتر میترا مهرآبادی، تهران: دنیای کتاب، چاپ دوم.