ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 5، مرداد 1401 ، شماره پی در پی 75

بازتاب شیوه های تربیتی و یادگیری در متون تعلیمی سده های پنجم تا هفتم و تطبیق آنها با نظریۀ یادگیری بندورا

صفحه (43 - 64)
مرجان غلامی ، اکرم گلشنی (نویسنده مسئول)، فاطمه گلشنی
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: بسیاری از آثار ادبی کهن، سرشار از موضوعات و مفاهیم متعالی و ارزنده ای است که تحت عنوان ادبیات تعلیمی در میان انواع ادبی شناخته شده اند. حتی برخی از این منابع تعلیمی، دارای مفاهیمی هستند که میتوان آنها را با نظریات جدید علوم مختلف از قبیل تعلیم و تربیت و روانشناسی تطبیق داد. یکی از این نظریه های جدید، نظریۀ «یادگیری بندورا» است. در این مقاله به بررسی شیوه های تربیتی و یادگیری و انطباق آن با نظریۀ فوق، در کتب تعلیمی سده های پنجم تا هفتم پرداخته شده است.

روش مطالعه: این مقاله با روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای-اسنادی و از نوع تحلیل محتوا انجام شده است.

یافته ها: با مطالعه و تفحص در آثار ادب تعلیمی میتوان به شواهد و قراینی دست یافت که نشان میدهد بسیاری از پدید‌آورندگان آثار تعلیمی ادبی به شیوه ها و روشهای گوناگون تعلیم و تربیت و یادگیری پرداخته اند که در بسیاری از موارد میتواند منطبق با نظریه های یادگیری روانشناسی جدید باشند. این منابع غنی که شاید بسیاری از نظریه های معاصر روانشناسی را در خود پرورانده، از این نظر بسیار ناشناخته مانده است. بررسی این آثار و انطباق آن با نظریه های یادگیری معاصری چون نظریۀ بندورا از جنبه های نوآورانه پژوهش حاضر محسوب میشود.

نتیجه گیری: بسیاری از نظرات بندورا درمورد تعلیم و تربیت در کتب تعلیمی سده های پنجم تا هفتم دیده میشود و هریک از این گویندگان به نحوی در حکایات تعلیمی به عناصر تعلیم و تربیت و یادگیری اشاره نموده اند که از آن میان به نظریه های تعامل سه گانۀ فرد، محیط و رفتار؛ یادگیری مشاهده ای، الگوپذیری و جبر متقابل میتوان اشاره کرد. بدلیل اینکه مطالب تعلیمی، تحت تأثیر آثار پیشین تألیف شده، براساس نظریۀ بینامتنیت شباهت زیادی میان گفته ها و اعتقادات وجود دارد اما تفاوت در سبک و نحوۀ بیان، آنها را از هم متمایز نموده است.

کلمات کلیدی
ادبیات تعلیمی , کتب تعلیمی سده های پنجم تا هفتم , نظریۀ یادگیری مشاهده ای , آلبرت بندورا

• اخلاق ناصری، نصیرالدین طوسی، محمدبن محمد (1364) تصحیح و توضیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی.
• بوستان، سعدی، مصلح بن عبدالله (1363) تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
• تاریخ نقد ادبی عرب، عتیق، عبدالعزیز (1976) بیروت: دارالنهضه العربیه.
• ترجمۀ کلیله و دمنه، نصرالله منشی (1386) تصحیح و توضیح مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
• جستارهایی در ادبیات تعلیمی ایران، مشرف، مریم (1389) تهران: سخن.
• دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، فرشیدورد، خسرو (1363) تهران: امیرکبیر.
• روانشناسی پرورشی نوین، روانشناسی یادگیری و آموزش، سیف، علی اکبر (1390) تهران: دوران.
• روانشناسی تربیتی، کدیور، پروین (1385) چاپ نهم، تهران: سمت.
• روانشناسی عمومی، آقایوسفی، علیرضا و دیگران (1386) تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
• روانشناسی یادگیری بر بنیاد نظریه ها، پارسا، محمد (1372) چاپ دوم، تهران: بعثت.
• روانشناسی یادگیری، کدیور، پروین (1388) تهران: سمت.
• زمینۀ نوین روانشناسی، پارسا، محمد (1383) چاپ بیستم، تهران: بعثت.
• قابوسنامه، عنصرالمعالی، کیکاووس بن اسکندر (1378) به اهتمام و تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
• گلستان، سعدی، مصلح بن عبدالله (1385) تصحیح محمدعلی فروغی، چ11، تهران: امیرکبیر.
• مثنوی معنوی، مولوی، جلال الدین محمدبن محمد (1385) مطابق با نسخۀ تصحیح‌شدۀ رینولد نیکلسون، تهران: شقایق.
• مقدمه، ابن خلدون، عبدالرحمن (1362) ترجمۀ محمد پروین گنابادی، چ2، تهران: علمی و فرهنگی.
• مقدمه ای بر نظریه های یادگیری، هرگنهان، بی.آر؛ السون، متیو اچ؛ (2009- 1388) ترجمۀ علی اکبر سیف، تهران: دوران.
• نظریه های شخصیت، شولتز، دوان پی. و شولتز، سیدنی الن؛ (1389) ترجمۀ یحیی سیدمحمدی، چاپ هفدهم، تهران: ویرایش.
• نقد ادبی، زرینکوب، عبدالحسین (1369) چ4، تهران: امیرکبیر.
• Banduran, A. (1986). Social Foundation of thought and action: A social Cognitive theory. Englewood Cliffs,Nj: prentiehall.
• Banduran. (1994). Social Cognitive Theory and Mass Communication. In Bryant & D. Zilmann (Eds) Media Effects: Advance in Theory and Research.