ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 8، آبان 1400 ، شماره پی در پی 66

انعکاس گسترده و تنوع سیمای جامعه در دیوان قدسی مشهدی، یکی از ویژگیهای سبکی او

صفحه (23 - 40)
نیلوفر خسروانی ، کبری نودهی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1399

چکیده

زمینه و هدف: ادبیات بویژه شعر، از عناصر مهم فرهنگ یک ملت است. آداب و رسوم، باورها، اعتقادات و در یک کلام همۀ عادات اجتماعی انسان، دستمایۀ مضمون‌سازی شاعران است و برای شناخت این عناصر در دوره های مختلف، دیوان شاعران، بهترین منبع است که صادقتر از تاریخ، تغییرات اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در خود بازتاب میدهد. حاجی محمدجان قدسی مشهدی (1056-990 ه.ق) از شاعران بزرگ و کمترشناخته شدۀ سبک هندی و معاصر سلسلۀ صفویه است که سیمای جامعۀ آن عصر در دیوان شعرش، جلوۀ درخشانی دارد. این نوشته با هدف دستیابی به سیمای جامعۀ ایرانی در دورۀ صفوی، دیوان این شاعر در موضوعات آیین تدفین و آداب سوگواری، اعیاد و جشنها، باورها و خرافات، بازیها و سرگرمیها، مجازات و شکنجه ها، و مشاغل به نگارش درآمده است.

روش مطالعه: گردآوری مطالب و تنظیم آن در این پژوهش به روش کتابخانه ای است. شیوۀ انجام پژوهش نیز توصیفی-تحلیلی است.

یافته ها: قدسی بصورت گسترده و متنوعی از مسائل و امور اجتماعی در راستای تصویرپردازی و مضمون‌سازی در اشعار خویش بهره برده است.

نتیجه گیری: با مطالعۀ جامعه شناسانۀ دیوان قدسی مشهدی میتوان اطلاعات زیادی راجع‌به مسائل اجتماعی و فرهنگی عصر صفویه بدست آورد. در میان موارد بررسی‌شده در کلام او، نمود مشاغل و سپس آیین تدفین و سوگواری بیش از موارد دیگر است. این امر را میتوان ناشی از نمود پررنگ مشاغل در عرصۀ اجتماع در دورۀ صفویه نسبت‌به دوره های پیشین، و مرگ پسر جوان قدسی دانست.

کلمات کلیدی
حاجی محمدجان قدسی مشهدی , دیوان شعر , جامعه , ادبیات , فرهنگ

• اشارات و تنبیهات. ابن سینا. (1363). شرح حسن ملکشاهی. تهران: سروش.
• بازی‌درمانی، دینامیسم مشاوره با کودکان، لندرث، گاری. (1381). ترجمۀ خدیجه آرین. تهران: اطلاعات.
• باغها و کاخهای مغول، اظهر انصاری، محمد. (1348). ترجمۀ محمدحسین ساکت. ماهنامۀ وحید، شمارۀ 66، صص 480-471.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌الله. (1373). (از آغاز سدۀ دهم تا میانۀ سدۀ دوازدهم هجری). ج 5. تهران: فردوس.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح‌الله. (1387). ج 4. تهران: فردوس.
• تاریخ ایران اسلامی، جعفریان، رسول. (1378). (صفویه از ظهور تا زوال). تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر.
• تاریخ عالم‌آرای عباسی، ترکمان، اسکندربیک. (1393). شامل وقایع سلطنت شاه‌عباس از سال پانزدهم پادشاهی. به تصحیح ایرج افشار. جلد 2. چاپ 5. تهران: امیرکبیر.
• تعریفها و مفهوم فرهنگ، آشوری، داریوش. (1357). تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا، صص 39-70.
• جامعه در قبال خرافات، پاکدامن، محمدحسن. (1378). مشهد: مرندیز.
• دیوان اشعار، قدسی مشهدی، محمدجان. (1375). مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمد قهرمان. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
• دیوان خاقانی شروانی، خاقانی، افضل‌الدین. (1382). تصحیح ضیاء‌الدین سجادی. تهران: زوّار.
• صنعت پارچه‌بافی در دورۀ شاه‌عباس صفوی، صفاکیش، حمیدرضا و یزدانی، فروغ. (1396). فصلنامۀ مطالعات باستانشناسی، (1) 9، صص 165-151.
• طب در دورۀ صفویه، الگود، سیریل. (1357). ترجمۀ محسن جاویدان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• عصّاری و عصّارخانه‌ها: معرفی عصارخانۀ صالحی فرخ‌شهر در استان چهارمحال بختیاری، آخوندی سورکی، اردشیر. (1396). فصلنامۀ علمی، فنی، هنری اثر. شمارۀ 77، صص 20-3.
• فرهنگ فارسی، معین، محمد. (1376). تهران: امیرکبیر.
• کاروان هند، گلچین معانی، احمد. (1369). مشهد: آستان قدس رضوی.
• گاهشماری و جشنهای ایران باستان، رضی، هاشم. (1358). تهران: فروهر.
• لغتنامه، دهخدا، علی‌اکبر. (1373). (زیر نظر محمد معین)، تهران: دانشگاه تهران.
• نظریۀ ادبیات، ولک، رنه، و وارن، آوستن. (1373). ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر. تهران: علمی و فرهنگی.