ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 1، فروردین 99 ، شماره پی در پی 47

انعکاس تفکر اشعری در افکار سعدی

صفحه (127 - 141)
انور ضیائی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 97
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : زمستان 97

چکیده

تفکر اشعری در زمان و جغرافیای زندگی سعدی متداول بوده است. برخی پژوهشگران معتقدند که نشانه های اعتقاد سعدی به اشاعره، در آثار او قابل تشخیص است و شکی در اشعری مذهب بودن او باقی نمیگذارد. علم کلام بمعنای استدلال درباره مفهوم آیات وحی و تأویل آن تا زمان خلفای راشدین بدلایلی مرسوم نبود، اما بدلیل ویژگی تعقل گرایی اسلام و وجود علمای فرهیخته، منجر به پیشرفت علم کلام برای مقابله با افکار غیر توحیدی گردید و سه فرقه اشاعره، معتزله و امامیه مهمترین دیدگاه کلامی اسلامی را پدید آوردند. بدون تردید کمتر شاعر پارسی گویی را میتوان یافت، که از اندیشه ها و عقاید دینی و معارف اسلامی در شعر خود بهره نگرفته باشد. در عصر سعدی نیز، مسائل کلامی و نزاع معتزله و اشعریان و معتقدات اشاعره رواج داشت ،که همین مسأله بر افکار و اندیشه های سعدی تأثیر گذاشت. در مدارس نظامیه عمدتاً علوم قرآنی و ادبی، حدیث و فقه شافعی و وعظ و خطابه تدریس میشد و از آنجایی که سعدی شاعری سنی مذهب و اشعری مسلک بود، سال ها در نظامیّه بغداد به درس و بحث مشغول بوده، مستمری میگرفته و در فضا و محیط اندیشه های اشعری بوده که از لحاظ سبک شناسی در سطح فکری ،فضای فکری و محیط رشد نویسنده تأثیر بسزایی در افکار خود خالق اثر میگذارد، بنابراین شاکله ذهنی و دینی سعدی در دوره غلبه اشاعره و مسلک اشعری در جهان اسلام شکل گرفته است، بهمین خاطر در حوزه کلام، همچون اشاعره می اندیشد. سؤال این پژوهش عبارت است از این که مبانی کلامی اشعری در سعدی به چه نحو است؟ روش تحقیق در این پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتیجه کلی بدست آمده نشان میدهد که سعدی در اشعار و آثار خود متاثر از اندیشه های کلامی اشعری است. and lt;-p and gt; and lt;-p and gt;

کلمات کلیدی
سطح فکری , اشاعره , کلیات سعدی , سعدی

• قرآن مجید
• آتش پارسی، یزدان پرست ، حمید ، ( 1393)، ، انتشارات اطلاعات ، تهران ، چاپ اول
• احادیث و قصص مثنوی، فروزانفر ، بدیع الزمان ، (1387) ، ترجمه و تنظیم حسین داودی، انتشارات امیرکبیر، تهران،چاپ چهارم
• التبصیر فی الدین، اسفراینی ، ابوالمظفر ، بی تا ، قاهره ، نشر المکتبه الازهریه للتراث
• تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر،(1376) ، انتشارات دارالکتب الاسلامیه ، تهران ، چاپ 17
• ربانی گلپایگانی، علی(1393). عقاید استدلالی، قم، مرکز نشر هاجر، چاپ ششم،
• سبحانی، جعفر(1386). عقاید اسلامی در پرتو قرآن و حدیث، قم، بوستان کتاب، چاپ دوم،
• سیرتحلیلی کلام اهل سنت ،احمدیان ، عبدالله ،(1391) ، انتشارات احسان ،تهران، چاپ چهارم
• شرح کشف المراد، محمدی،علی، (1390)، ، انتشارات اندیشه مولانا، قم ، چاپ اول
• علم کلام ،صفایی، سید احمد ،1374 ، چاپ اول، دانشگاه تهران ، تهران
• فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی، سبحانی ، علیرضا ، (1390) ، انتشارات مؤسسه امام صادق (ع) ، قم ، چاپ اول
• فاضل مقداد، جمال الدین مقداد بن عبدالله سیّوری حلّی (1405). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، قم، کتابخانه آیه ا..مرعشی نجفی،
• کلیات سبک شناسی، شمیسا ، سروش ، (1393) ،انتشارات میترا ، تهران ، چاپ چهارم
• کلیات، سعدی،شیخ مصلح بن عبدالله، 1383، به اهتمام محمدعلی فروغی،انتشارات امیرکبیر، تهران
• کیمیای سعادت ،غزالی ، ابوحامد، (1387) ، بکوشش حسین خدیوجم ، انتشارات علمی و فرهنگی ، تهران ، چاپ 14
• مقالات الاسلامیین ،اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل،(1362 ) ،ترجمه محسن مؤیدی، انتشارات امیرکبیر ،تهران
• مقدمه ، ابن خلدون، عبدالرحمن(1388) ، ترجمه محمدپروین گنابادی ،انتشارات علمی فرهنگی ، تهران ، چاپ 12
• موضوعه کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم ،تهانوی، محمدعلی، 1996، ، مکتبه لبنان الناشرون، بیروت، چاپ اول
• مظفر، محمد رضا(1388). المنطق، نجف، مطبعه النعمان