ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 9، آذر 1403 ، شماره پی در پی 103

افسون تصاویر نو در غزل حسین زحمتکش

صفحه (273 - 288)
فرّین قره باغی ، برات محمدی (نویسنده مسئول)، سیف‌الدین آب‌برین
تاریخ دریافت مقاله : دی 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : فروردین 1403

چکیده

زمینه و هدف: هنر و نوجویی پیوندی ناگسستنی دارند و موتور محرّکۀ هنر، نوجویی و نوآوری است و میل به نوجویی است که هنر را همیشه سرزنده و جاندار نگه میدارد. در این میان هنر شعر نیز از این قاعده مستثنی نیست و شاعران همواره تلاش داشته‎اند تا سخن نو آورند؛ چرا که نو را حلاوتی است دگر. یکی از ابعادی که نوآوری در آن سبب گیرایی و تأثیر سخن ادبی است بُعد تصاویر شاعرانه میباشد. تصاویر تکراری و کلیشه‎ای که نمایندۀ نگاه نو نیستند تأثیر عاطفی کمتری دارند و وقتی تصویر با ویژگی نو بودن پیوند میخورد گیرایی و تأثیر میبخشد. غزل نو و غزلپردازان معاصر نوآوری در تصویر را وجهه همّت خود قرار داده و در این وادی تلاش پیوسته‎اند. زحمتکش غزلسرایی نوپرداز است؛ از مهمترین ابعاد نوآوری او، نوآوری در تصاویر شاعرانه است. تصاویرش، مبتکرانه و نواند و حاصل نگاه فردی و شخصی وی و از این جهت است که در احساس و عاطفۀ مخاطب مؤثر می‎افتند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا خاستگاههای نوآوری تصویری این شاعر نوجو بازکاویده شود.

روش مطالعه: در پژوهش حاضر با روش تحلیلی-توصیفی به نوآوری زحمتکش در تصاویر مرتبط با جمالشناسی معشوق، دانش تاریخی شاعر و بهره‎گیری از آن در خلق تصاویر نو، پدیده‎های نوظهور و مدرن شهری و نوآوری در تصویر با تکیه بر آن، نازک‎خیالی و باریک‎بینی به شیوۀ شاعران سبک هندی و نوآوری در ایماژهای شاعرانه، باورها و عقاید مذهبی و خلق تصاویر نو مرتبط با آن پرداخته شده است.

یافته‎ها: مطالعه حاضر، نوگرایی و نوجویی زحمتکش در تصاویر شعر را نشان میدهد. او با بهره گرفتن از خاستگاههای متفاوتی همچون دانش تاریخی، عناصر زمانه معاصر و پدیده‎های مدرن شهری، عناصر مذهبی و آیینی و همچنین با تکیه بر دید شخصی و تجربه‎گرایی و نازک‎خیالی و باریک‎اندیشی هندی‎وار، نوگرایی تصویری را به عنوان مهمترین ویژگی سبکی، هویدا کرده است.

نتیجه‎گیری: نتایج پژوهش حاضر، بهره‎گیری زحمتکش از خاستگاهها و منابع متنوّع در نوآوری تصویر را به اثبات میرساند و او را شاعری موفق در تنوّع‎بخشی به منابع تصویرپردازی و ارائه تصاویر نو نشان میدهد.

کلمات کلیدی
حسین زحمتکش , تصویر شعری , نوآوری

• بهمنی، محمدعلی.(1377). گاهی دلم برای خودم تنگ میشود. ج2. تهران: دارینوش
• حسنلی، کاووس.(1383). گونه‎های نوآوری در شعر معاصر. تهران: ثالث
• خطیـب قزوینـی، جـلال الـدین محمـد بـن عبـدالرحمن.(1413ق). الایـضاح فـی علـوم‎البلاغـه. تحقیـق ابـراهیم شمس الدین. بیروت: دار الکتب العلمیه
• روزبه، محمدرضا.(1379). سیر تحوّل غزل از مشروطیّت تا انقلاب اسلامی. تهران: روزنه
• زحمتکش، حسین.(1392). نامحرمانه(مجموعۀ غزل). چ2. کرج: نشر شانی
• زحمتکش، حسین.(1398). از عشق برگشته(مجموعه غزل). چ6. کرج: نشر شانی
• زرقانی، سید مهدی.( 1395).چشم‎انداز شعر معاصر ایران در قرن بیستم. چ سوم. تهران: نشر ثالث
• سنگری، محمدرضا.(1380). نقد و بررسی ادبیات منظوم دفاع مقدس. تهران: پالیزبان
• شفیعی کدکنی، محمدرضا.(1380). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. تهران: سخن
• __________________.(1349). صور خیال در شعر پارسی.تهران: انتشارات نیل
• العسکری، ابوهلال(بیتا). الصناعتین. تصحیح علی محمد البجاوی. محمد ابوالفضل ابراهیم: نشر عیسی الباس الحلبی و شرکائه
• غلامی، حمیده. رضایی، مهدی.(1392). «مشبه‎به‎ها و تصاویر چهره معشوق در شعر شاعران زن معاصر و تفاوت آن با دیگر دوره‎ها»،مجله سبک‎شناسی نظم و نثر فارسی( بهار ادب)، سال ششم، شماره سوم،پاییز 1392، شماره پیاپی21: صص368-353
• غلامی، مجاهد.(1396). «رویکردهای شعر معاصر به سبک هندی». مجلۀ فنون ادبی. سال نهم، شماره 3. پاییز 1396:صص 92-79
• فتوحی ، محمود.(1386). بلاغت تصویر. چ1. تهران: سخن
• ___________.(1381). «تصویر خیال». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. سال 1381. دورۀ 45. شمارۀ 185: صص133-103
• __________.(1399). «جوشش هستی در سبک هندی». نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز. سال73. شمارۀ 242. پاییز و زمستان 1399:صص 238-217
• _________.(1390). سبک‌شناسی(نظریّه‎ها، رویکردها و روشها). سخن، تهران: 1390
• فرشیدورد، خسرو.(1373). دربارۀ ادبیات و نقد ادبی. دو جلـد . تهران: انتشارات امیرکبیر
• نیمایوشیج.(1385). دربارۀ هنر شعر و شاعری. به اهتمام سیروس طاهباز. تهران: نگاه
• یوسفی، غلامحسین.(1361). کاغذ زر. چ1. تهران: علمی
• lewis , c.)1966(.the poetic image.london.jonathan