فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 11، شماره 2، تابستان 97 ، شماره پی در پی 40

استفادۀ ویژۀ عطار از تقابلهای دوگانه و تفاوت آن با مفهوم شناخته شدۀ تقابلهای دوگانه در الگوی غربی و بلاغت سنتی

صفحه (43 - 64)
سبیکه اسفندیار، دکتر محمود حسن آبادی(نویسنده مسئول)، دکتر مریم شعبانزاده، ام فروه موسوی
تاریخ دریافت مقاله : زمستان 1395
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهار 1396

چکیده

ما در الگوی غربی با یک مفهوم شناخته شده از تقابلهای دوگانه روبرو هستیم که در آن مثلا خوب در برابر بد یا سفید در برابر سیاه قرار میگیرد، اما عطار دیدگاه خاصی در این زمینه دارد که با سایرین متفاوت است. منحصربفرد بودن نگرش عطار به تقابلهای دوگانه که او را از دیگران ممتاز میسازد، در بینش کمالگرا و متعالی او به انسان است که محتاج ژرف نگری و فراتر رفتن از سطح جهان مادّی است؛ به این معنا که دو سوی مثبت و منفی در تقابلهای دوگانه، فراتر از خصوصیت ذاتیشان عمل میکنند و اگرچه بظاهر در تضاد با یکدیگر قرار دارند، اما در حقیقت و باطن، یکدیگر را کمال میبخشند. در اسرارنامه شاهد تبدّل عناصر مثبت و منفیِ دو سوی تقابل هستیم که گاه مثبت به منفی یا منفی به مثبت تغییر مییابد و گاه ارتباط تقابلی دو عنصر مثبت و منفی به یکتایی و وحدت بدل میشود. هدف ما در این مقاله، تحلیل نگرش خاص عطار به تقابلهای دوگانه است تا اندیشه های وحدانی او درجهت اتحاد عناصر تبیین گردد و مصادیق تمایز وی از سایرین تحلیل شود.

کلمات کلیدی
اسرارنامه , تقابلهای دوگانه , تغییر و تبدّل , وحدت.

• قرآن کریم.
• اسرارنامه، عطار نیشابوری، فرید الدین محمد بن ابراهیم، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، 1384.
• «ﺑﺮﺭﺳﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺩﺭ ﺗﺼﻮﻳﺮﭘﺮﺩﺍﺯﻱ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﻣﻮﻻﻧﺎ» حیاتی، زهرا ، نقد ادبی، سال دوم، ش6، ص7-24، 1388.
• «ﺗﻘﺎﺑﻞ¬ﻫﺎی دوﮔﺎﻧﻪ در داﺳﺘﺎن ﻫﺎی ﻋﺎﻣﻪ» شریف¬نسب، مریم، دو فصل¬نامه فرهنگ و ادبیات عامه، ش6، ص1-20، 1394.
• درآمدی بر معنی¬شناسی، صفوی، کوروش چاپ دوم، تهران: سورۀ مهر، 1383.
• رساله لوایح، همدانی، ابوالمعالی محمد بن علی بن الحسن بن علی میانجی ملقب به عین القضات، با تصحیح و تحشیه رحیم فرمنش، نشر کتابخانه منوچهری، بی تا.
• روش شناسی علوم سیاسی، حقیقت، سیدصادق، قم: دانشگاه مفید، 1385.
• ساختار و تأویل متن، احمدی، بابک، چاپ ششم، تهران: مرکز، 1381.
• «عنصر غالب درد در مصیبت¬نامه، یکی از مختصات سبکی عرفان عطار» اسفندیار، سبیکه ، فصل¬نامه بهار ادب، ش10، ص207- 228، 1389.
• مبانی نشانه¬شناسی، چندلر، دانیل، ترجمۀ مهدی پارسا، تهران: سورۀ مهر، 1386.
• A Dictionary of Literary Terms, Guddon , J.A, Fourth Edition , London, Penguin Books., 1999.
• structuralist poetics, Culler, Jonathan, London, 2002.