- تعداد نمایش : 469
- تعداد دانلود : 174
- آدرس کوتاه شده مقاله: https://bahareadab.com/article_id/1351
- کد doi مقاله: Doi: 10.22034/bahareadab.2022 .15 .6510
سال : 15
شماره : 9
شماره پی در پی : 79
ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15،
شماره 9،
،
شماره پی در پی 79
اثبات یکی بودن سراینده مثنوی مصباح‌الارواح و یک مثنوی گمنام، ازطریق مقایسه سبک‌شناسانه
صفحه
(27
- 45)
محسن قائمی ، لیلا هاشمیان (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله
: مهر 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله
: دی 1400
چکیده
زمینه و هدف: مصباح‌الارواح نام سفرنامه ای خیالی به جهانی دیگر است که سراینده آن را شمس‌الدین محمد بردسیری و یا اوحدالدین کرمانی دانسته اند. در سال 1344 سیدضیاءالدین سجادی، یک مثنوی 638 بیتی را به نام «ختم‌الغرائب» و منسوب به خاقانی معرفی کرد و بچاپ رساند. بعدها برخی پژوهشگران در رابطه با نام و نویسنده این مثنوی ابهاماتی را مطرح کردند و نظرات گوناگونی ارائه شد. در پژوهش پیش رو کوشیده شده اثبات شود نویسنده این مثنوی و مثنوی مصباح‌الارواح یک شخص بوده است.
روش مطالعه: پژوهش پیش رو مطالعه ای نظری است و به شیوه توصیفی - تحلیلی انجام شده است. در این تحقیق بر مبنای حدسیات مطرح شده، بین مصباح‌الارواح و مثنوی 638 بیتی در سه سطح فکری، زبانی و ادبی مقایسه ای سبک‌شناسانه انجام شده است. جامعه موردمطالعه، مثنوی «مصباح‌الارواح» به تصحیح بدیع‌الزمان فروزان‌فر، چاپ شده در «یادنامه مفاخر کرمان 2: شمس بردسیری» و «ختم‌الغرائب مثنوی منسوب به خاقانی» به اهتمام ضیاءالدین سجادی چاپ شده در «فصلنامه فرهنگ ایران زمین» بوده است.
یافته ها: با مقایسه سبک‌شناسانه میان دو اثر مذکور مشخص میشود که در قلمرو زبانی دایره واژه ها و ساخت نحوی جملات، مشابهتهایی دارند؛ از جمله آنکه واژه های ایجادشده بوسیله خود شاعر در هر دو اثر یافت میشود. همچنین در قلمرو ادبی ترتیب بسامدی استفاده از انواع آرایه های ادبی تا حد زیادی در هر دو اثر یکسان است. در قلمرو فکری نیز موضوعات کلیدی مثنوی 638 بیتی، در لابلای موضوعات مصباح‌الارواح یافت میشوند.
نتیجه گیری: با توجه به مشابهتهای یافت‌شده، این نتیجه قابل دریافت است که دو اثر مذکور سروده یک نفر هستند و پیشرفتهای زبانی و ادبی در مصباح‌الارواح نشان‌دهنده آن است که مثنوی 638 بیتی حاصل دوران کم تجربگی، و مصباح‌الارواح حاصل دوران پختگی شاعر است؛ البته هویت این شاعر همچنان محل ابهام است و تعیین اینکه شمس بردسیری نویسنده این دو اثر است و یا اوحدالدین کرمانی، موضوع پژوهشی دیگر میتواند باشد.
کلمات کلیدی
مصباح‌الارواح
, ختم‌الغرائب
, شمس بردسیری
, اوحدالدین کرمانی
, مقایسه سبک‌شناسانه
- ؟، ؟. (1344). ختم‌الغرائب مثنوی منسوب به خاقانی. به اهتمام سید ضیاءالدین سجادی، فصلنامه فرهنگ ایران زمین، شماره 155، صص 155-187.
- ؟، ؟. (1347). مناقب اوحدالدین حامدبن ابی الفخر کرمانی. با تصحیح و حواشی بدیع الزمان فروزان‌فر، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- افشین وفایی، محمد (1389). پژوهشهای تکراری، نتیجه غفلت از پیشینه تحقیق. فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی: شماره 177، صص 176-179.
- امامی، نصرالله و بشیری، علی اصغر. (1388). ختم‌الغرائب خاقانی و مثنوی سرگردان. فصلنامه زبان و ادب فارسی، شماره 21، صص 21 - 35.
- اوحدالدین کرمانی، حامدبن ابی الفخر. (1366). دیوان رباعیات. به کوشش احمد ابومحبوب؛ با مقدمه ای از محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: سروش.
- حاجی‌خلیفه، مصطفی عبدالله. (؟). کشف‌الظنون عن اسامی کتب و الفنون. جلد دوم، بیروت: ؟.
- حاکمی‌والا، اسماعیل. (1370). مروری بر کتاب مصباح‌الارواح. فصلنامه کرمان، شماره 16، صص 16 - 19.
- حسینی وردنجانی، سیدمحسن. (1398). از ختم‌الغرائب تا تحفه العراقین. فصلنامه پژوهشهای ادبی، شماره 29، صص 29 - 54.
- حسینی وردنجانی، سیدمحسن. (1399). ختم‌الغرائب (تحفه العراقین) و سفرهای حج خاقانی. فصلنامه ادب فارسی، شماره 77، صص 77 - 99.
- خاقانی، بدیل بن علی. (1385). ختم‌الغرائب. به کوشش و با پیشگفتار ایرج افشار، پیشگفتار آلمانی برت گ. فراگنر، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
- سجادی، سید ضیاءالدین. (1369). سه مصباح. فصلنامه نثر پژوهی ادب فارسی، شماره 1، صص 36 - 41.
- شمیسا، سیروس. (1386). کلیات سبک‌شناسی (ویرایش دوم). تهران: میترا.
- عالی عباس آباد، یوسف. (1384). نگاهی به ختم‌الغرائب، قدیمترین نسخه تحفه العراقین. فصلنامه دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، شماره 61. صص 61 - 80.
- عطار، محمدبن ابراهیم. (1386). مصیبت‌نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- عطار، محمدبن ابراهیم (1392). الهی نامه. مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
- کاظمی، داریوش. (1380). یادنامه مفاخر کرمان 2: شمس بردسیری، به انضمام مصباح‌الارواح. زیر نظر جواد برومند سعید، کرمان: انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان.
- کرمانی، افضل‌الدین ابوحامد (1373). سلجوقیان و غز در کرمان. جلد دوم، تحریر محمدابراهیم خبیصی، مقدمه، تصحیح و تحشیه: محمدابراهیم باستانی پاریزی، تهران: کوروش.
- گیل، کوشیار. (1389). ختم‌الغرائب یا تحفه العراقین: نکته ای شاید مغفول. گزارش میراث: شماره 36، ص 37.
- وفایی، محمد. (1375). احوال و آثار اوحدالدین حامدبن ابی‌الفخر کرمانی عارف نامور و شیخ الشیوخ دارالخلافه بغداد. تهران: انتشارات ما.