فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 8، شماره 3، پاییز 94 ، شماره پی در پی 29

تصویر شمع بر پردۀ خیال صائب تبریزی

صفحه (0 - 0)
یاسمن اصفهانی بلندبالایی (نویسنده مسئول) ، مهدی تدین نجف آبادی ، مرتضی رشیدی آشجردی
تاریخ دریافت مقاله :
تاریخ پذیرش قطعی مقاله :

چکیده

در آفرینش تصاویر ادبی تخیّل یکی از بنیادیترین عناصر زیبایی شناسی است که به هنر، قدرتِ اوج و شکوفایی میدهد. این عامل که برخاسته از نگرش و جهان بینی شاعر یا نویسنده است، با آرایه های بلاغی مختلفی چون تشخیص گسترش و پویایی مییابد. عنصر تشخیص که در تمام ادوار فارسی نمونه دارد از ویژگیهای سبک هندی در عصر صفوی به حساب می آید و با عاطفه و نگرش دارندۀ اثر ارتباط مستقیم دارد. صائب تبریزی، سرآمد شاعران سبک هندی در ایران، در پی آفرینش مضامین تازه از این عنصر بهره جسته و با نگاه باریک بینانه و منحصر بفردش به ترسیم تصاویری ذهنی برگرفته از پیرامون خود پرداخته است. یکی از پدیدههای مورد توجّه او، شمع و صور خیالی است که صائب از این پدیده می آفریند. در این نوشتار برآنیم تا براساس عنصر تشخیص، دریابیم در ژرفای اندیشۀ صائب چگونه ویژگیهای یک انسان در پدیدۀ شمع، نمود پیدا کرده است و نگرش شاعر به جهان اطرافش چگونه بوده؟ همچنین وضعیّت اجتماعی در شکل گیری دنیای خیال او چه نقشی داشته است؟ با بررسی و تحلیل این پدیده، میتوان به زیرساختهای تفکّر صائب نزدیک شد و به لایه های شخصیّت پنهان و نیمه آشکار او دست یافت. شمع در ناخودآگاه شاعر نماد شخصیّت نیمه پنهان و سرکوب شدۀ اوست؛ انسان کاملی که شاعر میل آن دارد تا چون او شود و این مسأله رگههایی از عرفان را در شعر صائب پدیدار میسازد.

کلمات کلیدی
بلاغت , سبکشناسی , صائب تبریزی , تخیّل , تشخیص , شمع