%0 Journal Article
%T واکاوی روشهای کاربرد آیات قرآن و احادیث در مجمع البحرین ابرقوهی
%J Journal of the stylistic of Persian poem and prose (JSPPP) 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A Abbas Fatehi
%A Morteza Fallah
%A Kazem Mohtadiani
%D 2025
%\ 2024/04/23
%N 105
%V 17
%P 241-266
%K stylistics
%K  Shams al-Din Ebrahim Abarqhuhi
%K  Majma al-Bahrein
%K  Holy Quran
%K  Hadith
%X زمینه و هدف: از آغاز اسلام تا کنون آثار ادب فارسی همواره از کلام الهی و سخنان
معصومین(ع) بهره‎مند بوده و در این میان، میراث ادبی
تصوّف اسلامی منابعی غنی از کاربرد آیات قرآن و احادیث را برای مشتاقان فراهم
آورده است. یکی از این آثار مجمع البحرین، تألیف شمس‌الدّین ابراهیم
ابرقوهی(نیمۀ دوم سدۀ هفتم و آغاز قرن هشتم هجری) است. وی مجمع البحرین را
بین سالهای 711 تا 714 هجری نوشته شده است. این کتاب علاوه بر ارزش ادبی و تاریخی،
مشحون از آیات قرآن کریم و احادیث مختلف، بویژه سخنان حضرت محمّد(ص) است. جستار
حاضر که در حوزۀ سبک‌شناسی است، به مطالعۀ کاربرد آنها در کلام شمس‌الدّین ابراهیم
پرداخته است.

روش مطالعه: در این تحقیق، داده های مورد نیاز از کنکاش در منابع کتابخانه ای
بدست آمده و سپس داده های مزبور با روش مطالعاتی تحلیلی-توصیفی بررسی شده است.
مسیر تحقیق چنین است که پس از مقدّمات ضروری، چگونگی پیوند آیه و حدیث با کلام
ابرقوهی از نظر صنعت ادبی، ارتباطات شکلی و لفظی و اغراض وی مطالعه شده است.
بعلاوه، در مواردی که بررسی فراوانی معنادار بوده، بسامدسنجی صورت گرفته است. 

یافته ها: مجمع البحرین سرشار از آیات و احادیث است که به روشهای
تضمین، اقتباس و تلمیح به کار رفته اند. ابرقوهی تضمین را بر اقتباس و تلمیح ترجیح
میدهد و اقتباس را بیش از تلمیح استفاده کرده است. در اغلب موارد صرفاً بخشی از یک
آیه یا حدیث که نظر مؤلّف را تأمین میکرده در متن ظاهر شده است. با این حال، گاهی
بر حسب نیاز، چندین آیه را به صورت کامل و متوالی در کلام خود گنجانده است. وی
معمولاً آیه و حدیث را به عربی ذکر میکند، ولی گاهی هم از ترجمۀ آنها بهره میبرد.
در مجمع البحرین، روش ارتباط لفظیِ غالب پیوند با «که» موصولی است. با وجود
این، پیوند بی‌فاصله، پیوند با کمک ترکیب اضافی و نقل قول هم دیده میشود. از لحاظ
تأثیرپذیری گزاره ای، مهمترین اغراض وی از کاربرد آیات و احادیث عبارتند از تتمیم
و تکمیل معنا، تأکید و تأیید، تبرّک و تیمّن، تبیین و توضیح، تعلیل و توجیه، تشبیه
و تمثیل، تحذیر(هشدار و انذار) و تحریض، استشهاد و استناد. 

نتیجه گیری: مجمع البحرین به عنوان اثری در حوزۀ عرفان و تصوّف، پیوند
برجسته ای با کلام الهی و سخنان حضرت رسول(ص) دارد و ابرقوهی با کمک صنایع ادبیِ
تضمین، اقتباس و تلمیح، موفّق شده متنی اثرگذار را بیافریند که در آن، بر اساس شکل
مفید و ارتباط لفظی مناسب، اغراض متفاوت مؤلّف از ذکر آیات و روایات برآورده شود.
%U https://bahareadab.com/article_id/1753