%0 Journal Article
%T تأملی بر وضعیت بلاغت و دستور در شبه قارۀ هندوستانِ قرن دوازدهم با تکیه بر نسخۀ خطی ضوابط عظیمیه
%J Journal of the stylistic of Persian poem and prose (JSPPP) 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A Tayyebeh Mirzaghai
%A Abdolreza Madareszadeh
%A Fereshteh Jafari
%D 2022
%\ 2021/08/05
%N 77
%V 15
%P 273-284
%K Grammer
%K  Rethoric
%K  Zavabet Azimieh
%K  Mohammad Azim Qoraishi
%K  Indian subcontinent
%X زمینه و هدف: این
مقاله به معرفی و بررسی محتوایی نسخۀ خطّی ضوابط عظیمیه اثر محمدعظیم قریشی
میپردازد. «ضوابط عظیمیه» به ‌سال 1130 (قرن دوازدهم ه.ق)، در فنّ لغت و
بلاغت و دستور زبان، به ‌دست محمّدعظیم قریشی تألیف شده ‌است. موضوع این اثر «زبان پارسی در منطقۀ شبه قاره»
است. این نسخه در 414 صفحه، با حاشیه نویسی و هامش نویسی همراه است. نسخه های موجود
از این اثر خطّی، یکی در مرکز میکروفیلم نور، کتابخانۀ انجمن ترقی اردو در دهلی نو
و دو نسخه در پاکستان، کراچی، مجموعۀ همدرد و اسلام‌آباد، مجموعۀ گنج‌بخش با شمارۀ
7872 ثبت شده اند. این کتاب در راهنمای فهرست مشترک نسخه های خطّی پاکستان، ج 13،
ص 2710، در ذیل مجموعه های دانشهای بلاغی، لغت، عروض‌وقافیه و قواعد ادبی آمده
است. این مقاله به معرفی و بررسی محتوای این مجموعه میپردازد‌ و موضوعات مندرج در
نسخه را با ذکر شواهد توضیح میدهد. 

روش مطالعه:
روش این تحقیق از نوع توصیفی_تحلیلی با استفاده از ابزار گرد‌آوری کتابخانه ای
بصورت سندپژوهی و روش داده کاوی تحلیل محتواست. به این صورت که متن تصحیح‌شدۀ نسخۀ
خطی ضوابط عظیمیه را، که خود برمبنای شیوۀ تصحیح بینابینی است، بررسی کرده و به
تحلیل محتوا و دستور و بلاغت آن پرداخته ایم.

یافته ها: این متن یک کتاب آموزشی پرمحتوا و مفید در
دورۀ موردبحث، درخصوص دستور زبان فارسی، فنون بلاغت و صناعات ادبی، قافیه و عروض و
نیز علوم مرتبط دیگر چون نجوم و منطق و کلام و ... است. در این نسخه، که مؤلف از
تمام کتب آموزشی مرتبط تا دورۀ خود بهره برده، دربارۀ موضوعات بحث، هیچ نکته ای را
فروگذار نکرده است و بنظر میرسد این کتاب، کتاب آموزشی جهت تدریس در مدارس بوده
است. 

نتیجه گیری: زبان پارسی و گسترش و آموزش آن در دورۀ حکومت گورکانیان در
هندوستان دغدغۀ ادیبان و حکمرانان محسوب میشده و نگارش این کتاب و کتب مشابه و
تهیۀ نسخه های خطی بعدی از روی آن، ضرورت این تعلیم و گسترش را به اثبات میرساند.
بااینکهاین کتاب متعلق به حدود دو قرن پیش است،
اما چون کتابی تعلیمی است تا حد امکان سهولت فهم در آن رعایت شده ‌است.
%U https://bahareadab.com/article_id/1332