%0 Journal Article
%T سبک‌شناسی لایه ای دیوان منصف قاجار
%J  ماهنامه علمی سبک شناسی و تحلیلی متون نظم و نثر فارسی 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A معصومه گودرزی:دانشجوی دکتری
%A اسماعیل تاج‌بخش
%D 2025
%\ 1403/04/01
%N 106
%V 17
%P 207-234
%K منصف
%K  دیوان
%K  سبک شناسی لایه ای
%K  تشبیه
%K  لایۀ زبانی
%K  فکری
%K  بلاغی
%K  مضامین عاشقانه
%X زمینه
و هدف: «سبک شناسی لایه ای»، به شیوۀ انتقادی
شیوه ای نو در بررسی لایه ای اثر بسیار مورد توجّه سبک پژوهان بوده است. بررسی
نسخه های خطّی که گنجینه های پنهان ادب و بُنمایۀ فرهنگ اصیل ایرانی هستند، کاری
پرچالش وماندگار خواهد بود. دست نوشته های محمّد زمان خان معروف به منصف قاجار،
شاعری گمنام در دورۀ بازگشت ادبی در چهار نسخه درقالبهای قصیده، غزل، مثنوی، تعداد
انگشت شماری قطعه و یک مورد ترکیب بند به یادگار مانده است. نگارنده ضمن جمع‌آوری
و تصحیح نسخ شاعر درسطوح زبانی، بلاغی و فکری به بررسی اشعار دیوان پرداخته است. 

روش
تحقیق: در این پژوهش علاوه بر نسخ موجود
دیوان، از کتب و مقاله های سبک شناسی استفاده شده ‌است. تصحیح، جمع آوری و بازیابی
این نسخه های ناقص-که برخی به خطّ خود سراینده و بعضاً به قلم کاتبان زمان به
تحریر درآمده - بر عهدۀ نگارنده بوده است
و آنچه در این مقاله مورد تحلیل قرار می‌گیرد، براساس اسنادِ در اختیار است. 

یافته
ها: شعر منصف در قیاس با شاعران سبک
بازگشت، یادآور سرایندگان سبک خراسانی و عراقی است. جز پاره ای پیچیدگیهای زبانی،
سرایش او در قلمرو آوایی، لغوی و خاصه
بلاغی روان و نرم است و گاه تداعی اشعار حافظ وسعدی است. گلایه مندی از ممدوح و
معشوق در اکثر قالبهای او موج میزند. تنوّع اوزان مختلف الارکان در اشعار مشهود
است. موسیقی کناری انباشته از قافیه و ردیفهای تکراری است. در علوم بیانی تشبیه و
در دانشهای بدیعی تکرار، تلمیح، تمثیل و اسلوب معادله و ایهام تناسب بسامد بالاتری
نسبت به سایر صنایع دارند و مضمون بیشتر قصاید مدح و درونمایۀ غزلها عشق به ممدوح
است.

نتیجه گیری: ردیف درغزلیّات و رباعیّات، بسیار بیشتر از قصاید اوست. بحرهای مورد
استفادۀ شاعر اکثراً مختلف الارکان است. تشبیه
مجمل مؤکّد و استعاره در اثر او پر رنگتر از سایر
صنایع بیانی است. غزلیّاتش سرشار از عشق و قصایدش مملو از مدح و توصیف است. وی
شیعی مذهب بوده و در قصایدش ارادات به امامان معصوم ملاحظه میگردد. اشعار وی با
وجود انبوهی در قالبهای متنوّع درحد تتبّع و تقلید مانده است و از نظر آوایی اغلب
متمایل به سبک خراسانی و از نظر لغوی بیشتر پیرو سبک عراقی است. نسخ وی حاوی
قالبهای قصیده، غزل، مثنوی و قطعه و ترکیب بند است.
%U https://bahareadab.com/article_id/1768