%0 Journal Article
%T بررسی رویکرد براعت استهلالی دیباچه ها، با تکیه بر روش تحلیل گفتمان
%J  ماهنامه علمی سبک شناسی و تحلیلی متون نظم و نثر فارسی 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A فرشید جعفری
%A عفت نقابی
%A حبیب‌الله عباسی
%A سید مرتضی  میرهاشمی
%D 2025
%\ 1403/01/16
%N 105
%V 17
%P 181-198
%K نثر فنّی
%K  متن داستانی
%K  متن تاریخی
%K  تحلیل کمّی و کیفی
%X زمینه
و هدف: نویسندگان متون برجسته نثر فنّی در
شاهکارهای نثر خود جهت هنرنمایی، زیبایی سخن و جلب نظر مخاطبان، غیر از اینکه
دیباچه اثر خود را به انواع صنایع ادبی آراسته اند، تحت تأثیر گفتمان عصر خود نیز
بوده اند؛ بطوری که مدخل کلامشان از نظر زبانی، ادبی و ساختاری متمایز از متن کتاب
و براساس رویه گفتمانی دوره مؤلف است. بدینسان بررسی دیباچه این نوع از نثر ادبی
از زوایای مختلف بلاغی و تحلیل گفتمانی درخور توجّه بیشتری است. جنبه براعت
استهلالی این دیباچه ها، مسأله ای است که کمتر مورد توجّه محقّقان این نوع از متون
ادبی بوده است. 

روشها: در این جستار تلاش کرده ایم با بهره گیری از
روشها و الگوهای تحلیل گفتمان و شیوه توصیفی و تطبیقی، رویکرد براعت استهلالی
دیباچه متون برجسته نثر داستانی اعمّ از کلیله و دمنه، مرزبان‌نامه و گلستان و نثر
تاریخی اعمّ از راحه ‌الصدور
ترجمه تاریخ یمینی و تاریخ جهانگشا را واکاوی کنیم. این رویکرد را میتوان در شاخصه هایی
چون واژه، جمله یا عبارت، مفاهیم کلّی و مفاهیم پنهان دیباچه ها و با توجّه به
شگردهای بیان هنری تشخیص و نشان داد.

یافته ها: با بررسی رویکرد براعت استهلالی گفتمان دیباچه ها
دریافتیم که دیباچه هرکدام از متون مورد تحقیق به واسطه نوع نگرش، جایگاه اجتماعی
و مقام نویسنده با گفتمان‌ رایج دوره خود
نگاشته شده اند. به گونه ای که کتابهای تاریخی از لحاظ کمّی بیش از کتب داستانی به
رسالت براعت استهلالی دیباچه توجّه داشته اند؛ لیکن از منظر تحلیل کیفی گفتمانی،
در دیباچه کتابهای مرزبان‌نامه، گلستان و راحه ‌الصدور به جنبه براعت استهلالی عبارات دیباچه، توجّه کاملتری
به تبیین موضوعات و بنمایه های متن شده است. 

نتیجه گیری: با تحلیل شیوه گفتمان حاکم بر دیباچه ها که به مضامین متن نیز تسرّی
یافته ، به این نتیجه رسیدیم که در دیباچه کلیله و دمنه دو نوع گفتمان ادبی و
سیاسی حاکم است و رقابت وراوینی با نصرالله منشی در نوع نثر، گفتمان غالبی است که
در دیباچه مرزبان‌نامه به وضوح مشخّص است. پرداختن سعدی به اخلاق، منجر به تقویت
گفتمان وعظ در دیباچه گلستان شده است.
نوع نگارش و کاربرد انواع صنایع ادبی و اشعار در دیباچه راحه ‌الصدور،
دو گفتمان اعتبار تاریخی و اعتبار ادبی برجسته اند. در نثر جرفادقانی نیز
گفتمان اعتبار تاریخی و پایبندی به متن، پررنگتر از گفتمان رقابت منشیانه دیده
میشود. در دیباچه تاریخ جهانگشا علاوه بر گفتمان تاریخی و ادبی، با نوعی گفتمان
فرهنگی روبروییم که در برخی از خاندانهای تاریخی ایرانی قابل مشاهده است.
%U https://bahareadab.com/article_id/1750