%0 Journal Article
%T فواید لغوی و ترکیبات نادر جواهرالاسرار تبریزی
%J  ماهنامه علمی سبک شناسی و تحلیلی متون نظم و نثر فارسی 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A احترام رضایی
%A سکینه غلامپور دهکی
%D 2024
%\ 1402/07/20
%N 99
%V 17
%P 159-179
%K لغات و ترکیبات زبان فارسی
%K  گوهرنامه منظوم
%K  رشیدای عباسی
%K  سده دهم
%K  نسخه خطی جواهرالاسرار.
%X زمینه و هدف: مثنوی جواهرالاسرار اثر رشید زرگر تبریزی معروف به رشید عباسی، رشیدای
تبریزی و رشید زرگر، یکی از مهمترین آثار علمی – ادبی عصر صفوی با موضوع گوهرشناسی است. شاعر،
این اثر را که شامل هشت بخش در معرفی هشت گوهر ارزشمند و نیز بخشی با عنوان «طلسم
هشت گنج» در توصیف و بیان خصایص 22 سنگ دیگر است در قالب رباعی- مثنوی و در حدود
سه هزار بیت پرداخته است. این اثر افزون بر دارا بودن اطلاعات ارزشمندی در خصوص
احجار و سنگ های قیمتی، مشتمل بر ترکیبات و واژگانی تازه و نادر و یا کم‌کاربرد است. در این مقاله کوشیده ایم با معرفی و بررسی این
لغات و ترکیبات به تحلیل ناهنجاری‌های لغوی موجود در مثنوی جواهرالاسرار با توجه
به محورهای همنشینی و جانشینی بپردازیم. 

روش ها: این تحقیق که به شیوه کتابخانه ای،
دریافت و مطالعه نسخه خطی انجام شده است از نوع پژوهشهای بنیادی و نظری است.
محدوده و جامعه مورد مطالعه، نسخه خطی جواهر الاسرار است که در کتابخانه ملی ملک
نگهداری میشود.

یافته ها: صاحب جواهرالاسرار از جمله ادباییست که با وارد کردن و ضبط واژه های گویشی،
نامهای محلی، اصطلاحات نو و کم کاربرد و نیز ساختن ترکیبات جدید مفاهیم تازه ای را
وارد کلام خود کرده و به غنی‌تر شدن زبان فارسی کمک کرده است.

نتیجه گیری: با بررسیهای انجام شده، قریب به هشتاد واژه و ترکیب تازه یا کم‌کاربرد از
مثنوی جواهرالاسرار استخراج گردید. در حدود جستجوهای نگارندگان، تعدادی از این
لغات، ترکیباتی خاص و کنایاتی جدید هستند که در فرهنگها و متون فارسی وجود ندارد و
در لغتنامه دهخدا هم مدخلی برای آنها نیست. در مواردی هم که مدخل وجود دارد، هیچ
شاهدی وجود ندارد. بنابراین، شواهد شعری جواهرالاسرار میتواند در تبین، تقویت و
توجیه این موارد کمک کننده باشد. پیشنهاد میشود این کاربردهای تازه یاب که در
مقاله حاضر به معرفی و بررسی آنها خواهیم پرداخت؛ در تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی
مورد توجه مؤلفان واقع شود.
%U https://bahareadab.com/article_id/1657