%0 Journal Article
%T بازخوانی و تحلیل نُه منظومۀ کهن عاشقانه
%J  ماهنامه علمی سبک شناسی و تحلیلی متون نظم و نثر فارسی 
%I بهار ادب
%Z 3060-5660
%A فروغ ابراهیمی گوکی
%A هوشمند اسفندیارپور
%A صدیقه علیپور
%D 2023
%\ 1401/01/03
%N 83
%V 16
%P 17-36
%K ویژگیهای سبکی
%K  منظومه های کهن عاشقانه
%K  عشق
%X زمینه و هدف: داستانهای عاشقانه، یکی از انواع غنی شعر فارسی است که پیوسته
تجلیگاه احساسات لطیف و اندیشه های بکر شاعران پارسیگوی بوده است. در ادبیات فارسی
داستانهای عاشقانۀ متعددی وجود دارد که در این جستار به تحلیل و مقایسۀ نُه منظومۀ
عاشقانه در قرون میانی تاریخ ادبیات ایران (چهار تا شش) پرداخته میشود. این آثار
شامل زال و رودابه، گشتاسب و کتایون، سودابه و سیاوش، بیژن و منیژه، وامق و عذرا،
ورقه و گلشاه، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، و ویس و رامین است که از حیث جنسیت
عشاق، درونمایه، منشأ پیدایش، دورۀ زمانی، اصالت روایت، فرجام، نوع عشق و بیان
داستان بررسی و مقایسه میشوند. 

روش مطالعه: شیوه گردآوری اطلاعات در این مقاله کتابخانه ای بوده و تجزیه
و تحلیل براساس شیوۀ تحلیل محتوا و از نوع کیفی است. در این مقاله ویژگیهای
محتوایی منظومه ها بررسی شده و محور تحقیق ابیاتی است که بیشترین بسامد اشتراک
سبکی را دارند و از بیان ابیات مستقل پرهیز شده است.

یافته ها: در تمامی منظومه ها عشاق از نوع انسان
و زن و مرد هستند. همچنین تمامی آثار دارای بیانی غیرتمثیلی میباشند. پنج داستان
از نُه داستان (حدود 55 درصد) در بستری حماسی شکل گرفته و آمیخته ای از غنا و
حماسه هستند. فرجامها در پنج داستان «خوش و همراه با وصال» (55 درصد)،
در سه داستان «ناخوش: مرگ دو طرف» (33 درصد) و در یک داستان (11 درصد) «نامعلوم»
است؛ بنابراین بسامد فرجام خوش بیشتر از فرجام ناخوش است. ازنظر منشأ پیدایش بیشترین بسامد متعلق به نوع اسطوره
(پنج مورد: 55 درصد)، سپس نیمه تاریخی (دو مورد: 22 درصد)، نامعلوم (یک مورد: 11
درصد) و تخیلی (یک مورد: 11 درصد) است. ازنظر زمانی هشت
داستان (88 درصد) مربوط به پیش از اسلام و یک داستان (11 درصد) مربوط به پس از
اسلام است. از نظر اصالت، پنج داستان از نوع اصلی (55 درصد) و چهار داستان از نوع
اقتباسی (44 درصد) هستند. از این چهار داستان، سه داستان از عربی اقتباس شده است و
یک داستان (وامق و عذرا) سرچشمه ای یونانی دارد.

نتیجه گیری: تمامی داستانها روایتگر عشقی زمینی هستند؛ با این تفاوت که در
داستانهایی مانند لیلی و مجنون، و ورقه و گلشاه، عشق عذری و عفیف است و بسمت
تمایلات آسمانی و عرفانی پیش میرود. در غالب این داستانها، مشکلات و موانع وصال دو
دلداده، از نوع اختلاف خاندان، نژاد و نسب یا طایفه است. زنان در اغلب این
داستانها دارای نقشی فعال بوده و گاه نیز کنشگر و آغازگر اصلی هستند.
%U https://bahareadab.com/article_id/1409